________________
ગતિમ બધિસત્વ
૧ છેલે દિવસે બધિસત્ત્વ ઉદ્યાનમાં ગયા ત્યારે દેવોએ એક ઉત્તમ પરિવ્રાજક નિર્માણ કરીને તેને બતાવ્યો ત્યારે બોધિસત્વે સારથિને પ્રશ્ન કર્યો. “આ વળી કોણ છે?' હજી તે વખતે બોધિસત્વ બુદ્ધ નહિ થયા હોવાથી પરિવ્રાજક અથવા પરિવ્રાજકના ગુણને વિષે સારથિને કશો ખ્યાલ નહોતો. તેમ છતાં દેવોના પ્રભાવથી તેણે જવાબ આપ્યો, “આ પરિવ્રાજક છે' અને તેણે પ્રવજયાના ગુણ વર્ણવ્યા ” એવું જાતકઅદ્રકથાકારોનું કહેવું છે. પણ કપિલવસ્તુમાં તેમજ શાક્યોના પાડોશના રાજ્યોમાં પરિવ્રાજકના આશ્રમ હતા તેમ છતાંય બોધિસત્વને અથવા તેના સારથિને પરિવ્રાજકે વિષે કશો જ ખ્યાલ નહોતે, એ આશ્ચર્યની વાત નથી ?
અંગુત્તરનિકાયના ચતુકકનિપાતમાં (સુત્ત નં ૧૯૫) વપૂ શાક્યની વાર્તા આવી છે. તે નિથ (જૈન) શ્રાવક હતા. એક વખત તેને અને મહામોગલ્લાનને સંવાદ ચાલતો હતો ત્યારે ભગવાન બુદ્ધ ત્યાં આવ્યા અને તેણે વપને ઉપદેશ કર્યો ત્યારે વાપે કહ્યું, “નિગ્રંથની (જૈન સાધુઓની) ઉપાસનામાંથી મને કશો ફાયદો થયો નહિ. હવે હે ભગવાનને ઉપાસક થઈશ.” અકથાકાર કહે છે કે વપ ભગવાનને કાકે થતો હતો. આ કથન મહાદુકુખકુબંધસત્તના અકથા સાથે બંધબેસતું આવતું નથી. ગમે તેમ હોય, પણ વપ નામનો એક વયોવૃદ્ધ શાક્ય જૈન હતા એમાં શંકા નથી. બોધિસત્વના જન્મ પહેલાં જ શાક્ય દેશમાં જેનધર્મને પ્રચાર થયો હતો, તેથી બોધિસત્ત્વને પરિવ્રાજકેનો ખ્યાલ ન હોય એ બિલકુલ સંભવતું નથી.
તે પછી આ બધી અદ્દભુત વાત બોધિસત્વના ચરિત્રમાં ક્યાંથી આવી? મહાપદાનસુત્તમાંથી.* વૃદ્ધ પુરુષને જોયા પછી
અપદાન (સં. અવદાન) એટલે સચ્ચરિત્ર. મહાપુરુષનાં સચ્ચરિત્રને જે સુત્તમાં સંગ્રહ છે તે મહાપદાનસુત્ત. આમાં પૂર્વયુગીન છે અને આ યુગનો ગૌતમબુદ્ધ મળીને સાત બુદ્ધોનાં ચરિત્રો આરંભમાં સંક્ષેપ રૂપમાં આપીને પછી વિપસ્સી બુદ્ધનું ચરિત્ર વિસ્તારથી વર્ણવ્યું છે. તે એક નમૂનારૂપ છે
