________________
૮૮
ભગવાન બુદ્ધ
અગ્નિવેમ્સન, મેં મારા મનમાં વિચાર્યું , “જે સુખ કામોપભોગથી અને અકુશલ વિચારોથી અલિપ્ત છે, તે સુખથી હું શા માટે કશું છું?” પછી મેં વિચાર્યું કે મારે એ સુખથી ડરવું નહિ જોઈએ. પરંતુ તે સુખ એવા (દેહદંડને લીધે થયેલા) દુર્બળ શરીર વડે પ્રાપ્ત કરવું શક્ય નથી, તેથી મારે ફરી પૂરતો ખોરાક લેવો ઘટે છે.”
સાત વર્ષ સુધી દેહદંડન કર્યા પછી બેધિસત્વને પિતાના ખેતરના જબુવૃક્ષ નીચે બેસીને પ્રાપ્ત કરેલા પ્રથમ ધ્યાનનું અચાનક સ્મરણ થયું, અને તે જ માર્ગ તત્ત્વબોધનો હોવો જોઈએ એમ માનીને તેણે દેહદંડન છોડી દીધું અને આહાર લેવાની શરૂઆત કરી.
પરંતુ બોધિસત્વ નાનપણમાં જ આ ધ્યાન કોની પાસે શીખ્યા? કે તેને તે પોતાની મેળે પ્રાપ્ત થયું ? જાતક અફૂકથાકારે, લલિતવિસ્તરકારે અથવા બુદ્ધચરિત્રકારે આ ધ્યાન તદ્દન બાળપણમાં બુદ્ધને પ્રાપ્ત થયું એવું વર્ણવ્યું હોવાથી, તે તેને પોતાની મેળે પ્રાપ્ત થયું અને તે એક અદ્દભુત ચમત્કાર હતો એમ કહેવું પડે છે. પણ ઉપર આપેલા ભરંડુ કાલામસુત્તને વિચાર કરીએ તે આ અદ્દભુત 2 ચમત્કારનો ઉકેલ સહેજે મળી જાય છે. કાલામનો આશ્રમ કપિલવસ્તુમાં
હતા. તેથી શાક લોકોમાં તેને સંપ્રદાય જાણવાવાળા ઘણા હતા એમ કહેવું જોઈએ. આગળ જતાં કાલામની જે હકીકત આપવામાં આવશે તે ઉપરથી જણાશે કે કલામ ધ્યાનમાર્ગી હતો અને તે સમાધિનાં સાત પગથિયાં શીખવતા હતા. એમાંનું પહેલું પગથિયું, પ્રથમધ્યાન, બેધિસત્ત્વને ઘરમાં જ પ્રાપ્ત થયું હોય તે તેમાં અદ્દભુત ચમત્કાર શું છે? કંઈક ચમત્કાર હોય તે તે એટલે જ કે નાનપણમાં ખેતી કરતી વખતે પણ બેધિસત્તની વૃત્તિ ધામિક હતી અને તે વખતેવખત ધ્યાનસમાધિને અભ્યાસ કરતો હતો.
બોધિસત્વની સમાધિનો વિષય બોધિસત્વના ધ્યાનનો વિષય કક્યો હતો એ કહેવું સહેલું નથી.
