________________
ગોતમ બોધિસત્વ
૮૯
જેના પર પ્રથમ ધ્યાન સાધ્ય થાય છે એવા કુલ ૨૬ વિષ છે. તેમાં બોધિસત્ત્વના ધ્યાનને વિષય કો એ ચોક્કસ કહેવું મુશ્કેલ છે, તેમ છતાંય મૈત્રી, કરુણા, મુદિતા, અને ઉપેક્ષા આ ચાર વિષયોમાંથી એકાદ વિષય પર તે ધ્યાન કરતા હશે, એવું અનુમાન અપ્રસ્તુત નહિ બને, કારણ કે તે તેના પ્રેમાળ સ્વભાવને અનુકૂળ હતું. આને માટે નીચે મુજબનો એક બીજો આધાર પણ જડે છે:
ભગવાન બુદ્ધ કાલિય દેશમાં હરિદ્રવસન નામના કેલિયના શહેર પાસે રહેતા હતા ત્યારે કેટલાક ભિક્ષુઓ સવારના પહોરમાં ભિક્ષાટન માટે નીકળતાં પહેલાં બીજ પરિવ્રાજકના આરામમાં ગયા. તે વખતે પરિવ્રાજકાએ તેમને કહ્યું, “અમે અમારા શ્રાવકેને ઉપદેશ કરીએ છીએ કે મિત્રો, ચિત્તના ઉપલેશ અને ચિત્તને દુર્બલ કરવાવાળાં જે પાંચ નીવરણો છે, તે ત્યજીને તમે મૈત્રીસહગત ચિત્ત વડે એક દિશા ભરી દે, બીજી, ત્રીજી, અને ચોથી, ભરી દે. તેમજ ઉપર નીચે અને ચારે બાજુ આખું જગત વિપુલ, શ્રેષ્ઠ, નિઃસીમ, અવૈર અને કલેશરહિત મૈત્રીસહગત ચિત્તવડે ભરી દે, કરુણા સહગત ચિતવડે.મુદિતા સહગત ચિત્તવડે ઉપેક્ષા સહગત ચિત્તવડે ભરી દે, શ્રમણ ગોતમ પણ એવો જ ઉપદેશ કરે છે. તે પછી તેના અને અમારા ઉપદેશમાં ફરક શું?” (બેઝંગસંયુત્ત, વગ ૬, સુત્ત ૪)
શાક્ય અને કાલિય એ એકબીજાના પડોશમાં રહેતા અને તેમને નિકટનો સંબંધ હતા. અને ક્યારેક રહિણી નદીના પાણી વિષે તેમનામાં ઝઘડા થતા એવો ઉલ્લેખ જાતકકથામાં અને બીજી અદ્રકથાએામાં ઘણી જગ્યાએ આવે છે. કોલિઓના રાજ્યમાં બીજા
* બુદ્ધષાચાર્યના અને અભિધર્મના અભિપ્રાય મુજબ ૨૫ વિષય. પણ ઉપેક્ષા પર પણ પ્રથમધ્યાન સિદ્ધ થાય છે એવું માની લઈએ તો ૨૬ વિષય. સમાધિ માર્ગ, પૃષ્ઠ ૬૮, ૬૯ જુઓ.
સમાધિમાર્ગ પૃષ્ઠ ૩૧-૩૫ જુઓ.
