________________
ગોતમ બોધિસત્તવ
૮૭
તે બંધબેસતું આવે છે. બોધિસત્ત્વનું સાચું નામ ગામ હતું. અને બુદ્ધ પદવી પામ્યા પછી તે જ નામથી એ જાણીતા થયા. “તમને
મને તો નવાઝાનતો' એ અર્થના ઉલ્લેખો સુત્તપિટકમાં ઘણી જગ્યાએ આવે છે.
બોધિસત્ત્વનો સમાધિપ્રેમ ઉપર નિર્દિષ્ટ કરેલા શુદ્ધોદન રાજાના કૃષિસમારંભને વખતે બાળપણમાં બોધિસત્ત્વને લઈ જવામાં આવ્યો હતો અને તેની આયાઓએ તેને એક જબુવૃક્ષ નીચે બિછાના પર સુવાડ્યો. સિદ્ધાર્થકુમાર ઊંઘી ગયો છે એમ જોઈને આયાઓ કૃષિ સમારંભ જોવા ગઈ એટલામાં બેધિસત્વ જાગી ગયો અને આસનબદ્ધ થઈને ધ્યાનમાં બેઠે. લાંબા વખત પછી આયાઓ પાછી આવીને જુએ છે, ત્યાં બીજાં વૃક્ષોની છાયા ફરી ગઈ હતી, પણ આ જબુક્ષની છાયા પહેલાની જેમ જ રહી હતી ! આ અદ્દભુત ચમત્કાર જોઈને શુદ્ધોદન રાજાએ બોધિસત્ત્વને વંદન કર્યું.” જાતકની દંતકથાનો આ સાર છે. બેદ્ધિસત્ત્વના જીવનની આ મહત્ત્વની વાતને આવી રીતે અદ્દભુત ચમત્કારનું સ્વરૂપ આપ્યું હોવાથી તેમાં કશો જ અર્થ રહ્યો નથી. સાચી વાત એ લાગે છે કે બોધિસત્વ પિતા સાથે ખેતરમાં જઈને ખેડ વગેરે કામ કરતો હતો અને નવરાશના વખતમાં એક જબુક્ષ નીચે ધ્યાનસ્થ બેસતા હશે.
મજિઝમનિકાયના મહાસગ્નકસુત્તમાં બુદ્ધ ભગવાન સચ્ચકને ઉદ્દેશી કહે છે –
“મને યાદ છે કે હું મારા પિતાના ખેતર ઉપર જતો ત્યારે જખ્યબુક્ષની શીતલ છાયામાં બેસીને કામ પભોગ અને અકુશલ વિચારથી વિમુક્ત થઈને સવિતર્ક, સવિચાર અને વિવેકમાંથી ઉત્પન્ન થતું પ્રેમસુખ જેમાં છે એવું પ્રથમ ધ્યાન હું સંપાદન કરતો હતો. શું આ જ બેધનો સાચો માર્ગ હશે? અહીં મારું વિજ્ઞાન સ્મૃતિને અનુસર્યું અને બોધનો માર્ગ તે એ જ એવું મને લાગ્યું. તે
