________________
ગોતમ બોધિસત્વ
શાકોએ કર્યો. ત્યારે અસિત “આ કુમાર ભવિષ્યમાં સંબુદ્ધ થવાનો છે, પણ મારું આયુષ્ય ઘણું ઓછું બાકી રહ્યું છે; મને તેને ધર્મ સાંભળવાની તક મળશે નહિ, એનું મને દુઃખ થાય છે,” એમ કહીને તેણે શાક્યોનું સમાધાન કર્યું અને તેમને આનંદિત કરીને અસિત ઋષિ ત્યાંથી નીકળી ગયા.'
બોધિસત્ત્વનું નામ स शाक्यसिंहः सर्वार्थसिद्धः शौद्धोदनिश्च सः । गौतमश्वार्कबंधुश्च मायादेवीसुतश्च सः ॥
અમરકોશમાં બોધિસત્ત્વના આ છ નામ આપ્યાં છે. તેમાં શાકથસિંહ, શૌદ્ધોદનિ અને માયાદેવીસુત એ ત્રણ વિશેષણ અને અકબંધુ એ તેને ગેત્રનું નામ છે. બાકીનાં સર્વાર્થસિદ્ધ અને ગૌતમ એ બે નામમાં એનું ખરું નામ કયું? કે બંને તેનાં જ નામે હતાં? –એવો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે. - ત્રિપિટક સાહિત્યમાં બે ધિસત્વનું સર્વાર્થસિદ્ધ એ નામ હતું, એવો ઉલ્લેખ ક્યાંય મળ્યો નથી. જાતકની નિદાનથામાં જ સિદ્ધત્વ (સિદ્ધાર્થ) એ તેનું નામ આપ્યું છે. પણ તે લલિતવિસ્તરમાંથી લીધું હશે. તે ગ્રંથમાં લખ્યું છે કે –
'अस्थ हि जातमात्रेण मम सर्वार्थाः संसिद्धाः । यन्त्रहमस्य सर्वार्थसिद्ध इति नाम कुर्याम् । ततो राजा बोधिसत्वं महता सत्कारेण सत्कृत्य सार्थसिद्धोऽयं कुमारो नाना भवतु इति नामास्याकार्षीत् ॥' | સર્વાર્થસિદ્ધ એ જ નામ અમરકાશમાં આપ્યું છે. પણ લલિતવિસ્તારમાં બેધિસત્વને વારંવાર સિદ્ધાર્થકુમારના નામથી ઓળખાવ્યો છે અને તેનું જ સિદ્ધાર્થ એ પાલી રૂપાન્તર. સર્વાર્થસિદ્ધનું પાલિ રૂપાન્તર સબ્બલ્યસિદ્ધ થયું હોત; અને તે વિચિત્ર દેખાવાથી જાતકઅદકથાકારે સિદ્ધાર્થ એ જ નામ વાપર્યું હશે એટલે સર્વાર્થસિદ્ધ અને સિદ્ધાર્થ એ બંને નામે લલિતવિસ્તરકારની અથવા તેવા જ કઈ બુદ્ધભકત કવિની કલ્પનામાંથી નીકળ્યાં હોવાં જોઈએ.