________________
ભગવાન બુદ્ધ
પાસે તેનું ભવિષ્ય જેવરાવ્યું. પંડિતોએ તેનાં બત્રીસ લક્ષણો જોઈને કાં તો એ ચક્રવર્તી રાજા થશે, અથવા સમ્યફ સંબુદ્ધ થશે એવું ભવિષ્ય કહ્યું.” આ અર્થેનાં વિસ્તૃત વર્ણને જાતકની નિદાનકથામાં, લલિતવિસ્તરમાં અને બુદ્ધચરિત કાવ્યમાં આવ્યાં છે. તે સમયમાં આવાં લક્ષણો પર લોકોનો ઘણો વિશ્વાસ હતો એમાં શંકા નથી. ત્રિપિટક સાહિત્યમાં તેમને અનેક જગ્યાએ સવિસ્તર ઉલ્લેખ થયો છે. પિકખરસાતિ બ્રાહ્મણે જવાન અમ્બઇને બુદ્ધના શરીર પર આ લક્ષણો છે કે નહિ તે જોવા માટે મોકલ્યો. તેણે ત્રીસ લક્ષણો સ્પષ્ટ જોયાં; પણ તેને બાકીનાં બે દેખાયાં નહિ. બુદ્ધ અદ્દભુત ચમત્કાર કરીને તેને તે બતાવ્યાં.* આવી રીતે બુદ્ધચરિત્રની સાથે આ લક્ષણોને સંબંધ
જ્યાં ત્યાં બતાવ્યો છે. બુદ્ધની મહત્તા બતાવવાને આ ભક્તજનોને પ્રયત્ન હોવાથી તેમાં ખાસ અર્થ છે એમ સમજવાની જરૂર નથી. તથાપિ બેધિસત્ત્વના જન્મ પછી અસિત ઋષિએ આવીને તેનું ભવિષ્ય કહ્યું, એ કથા ઘણું પ્રાચીન દેખાય છે. તેનું વર્ણન સુત્તનિપાતના નાલકસુત્તની પ્રસ્તાવનામાં છે. તેને સારાંશ અહીં આપું છું –
“સારાં વસ્ત્રો પહેરીને અને ઈન્દ્ર સરકાર કરીને દેવો પિતાનાં ઉપવસ્ત્રો આકાશમાં ઉછાળીને ઉત્સવ કરતા હતા. તેમને અસિત ઋષિએ જયા અને ઉત્સવનું કારણ પૂછવું. દેવોએ અસિતને કહ્યું કે, લુમ્બિનીગ્રામમાં શાકુળમાં બોધિસત્ત્વને જન્મ લે છે, તેથી અમે આ ઉત્સવ કરીએ છીએ. તે સાંભળીને અસિત ઋષિ નમ્રતાથી શુદ્ધોદનને ઘેર ગયા; અને તેણે કુમારને જોવાની ઈચ્છા પ્રદર્શિત કરી. શાક્યો બે ધિસત્વને અસિતની સામે લાવ્યા. ત્યારે તેની લક્ષણસંપન્નતા જોઈને,
આ મનુષ્ય પ્રાણીઓમાં સર્વશ્રેષ્ઠ છે,” એવા ઉદ્દગાર અસિતના મુખમાંથી નીકળ્યા. પણ પિતાનું આયુષ્ય ઘણું ઓછું બાકી રહ્યું છે એ ધ્યાનમાં આવતાં અસિત ઋષિની આંખમાંથી આંસુ ખરવા લાગ્યાં. તે જોઈને કુમારની જિંદગીને કઈ જોખમ છે કે કેમ? એવો પ્રશ્ન
*દીઘનિકાય, અમ્મસુત્ત.
