________________
૮૩.
ગોતમ બોધિસત્વ દેવદહ નગર સુધી બધે રસ્તો સાફસૂફ કરીને ધ્વજ પતાકાદિવડે શણગાર્યો અને તેને સોનાની પાલખીમાં બેસાડી ભારે રસાલા સાથે પિયેર મોકલી આપી. ત્યાં જતાં રસ્તામાં લુબિનીવનમાં એક શાલવૃક્ષની નીચે તેને પ્રસૂતિ થઈ.” આ છે જાતકની નિદાનકથાના વર્ણનનો સારાંશ. શુદ્ધોદન રાજા એક સાધારણ જમીનદાર હોત તો તે આટલો લાંબો રસ્તો શણગારી શકે એ સંભવતું નથી. બીજી વાત એ, કે દસ માસ પૂર્ણ થયા પછી ગર્ભવતી સ્ત્રીને કોઈ પણ માણસ પિયેર નહિ મોકલી આપે. તેથી આ વાતમાં ઘણું ઓછું સત્ય હોય એમ લાગે છે.
મહાપદાનસુત્તમાં બોધિસત્વે માતાના ઉદરમાં પ્રવેશ કરે છે, ત્યાંથી જન્મીને સાત દિવસનો થતાં સુધી એકંદરે સોળ લોકોત્તર ઘટનાઓ (ધમ્મતા) બનવા પામે છે એવું વર્ણન કર્યું છે. તેમાંના (૯) બધિસત્ત્વની મા દસ મહિના પૂરા થયા પછી જ પ્રસુત થાય છે, (૧૦) તે ઊભી હોય છે ત્યારે પ્રસૂત થાય છે અને (૮) બોધિસત્ત્વના જીવન જન્મ પછી સાત દિવસે મરણ પામે છે, આ ત્રણ લેકાત્તર ઘટનાઓ ગેમ બોધિસત્ત્વના જીવનમાંથી લીધી હોવી જોઈએ. બાકીની બધી કાલ્પનિક હતી, અને ધીરે ધીરે તેમનો પણ પ્રવેશ ગેમના ચરિત્રમાં થયો, એમ જણાય છે. ટૂંકામાં બેધિસત્ત્વની મા ઊભી અવસ્થામાં પ્રસ્ત થઈ અને તેના જન્મ પછી સાત દિવસે મૃત્યુ પામી એમ ધારવામાં વાંધો નથી. જાતકની નિદાનકથામાં તે શાલવૃક્ષ નીચે પ્રસૂત થઈ, અને લલિતવિસ્તારમાં પ્લેક્ષવૃક્ષ નીચે પ્રસૂત થઈ એવું વર્ણન છે. લુબિની ગામમાં શુદ્ધોદનને ઘેર બહાર બગીચામાં ફરતી હતી ત્યારે તે પ્રસૂત થઈ, પછી તે શાલવૃક્ષ નીચે હોય કે
વૃક્ષ નીચે હેય. ફક્ત તે ઊભી સ્થિતિમાં પ્રસ્ત થઈ એટલું જ સત્ય એ વર્ણનમાં છે એમ સમજવું.
બેધિસત્ત્વનું ભવિષ્ય ધિસત્વનો જન્મ થયા પછી શુદ્ધોદને મહાવિદ્વાન બ્રાહ્મણ
