________________
ગોતમ બોધિસત્વ
બુદ્ધચરિત્રની બેત્રણ ચીજોનું સાચું સ્પષ્ટીકરણ થાય છે. તેમાંની પહેલી એ કે, બુદ્ધ થયા પછી ભગવાન ગોતમ મોટા ભિક્ષુસંઘની સાથે કપિલવસ્તુ આવ્યા નથી; અને શાક્યોએ તેમનું બહુમાન કર્યું નથી. તે એકલા જ આવ્યા, અને તેમને માટે લાયક જગ્યા શોધવામાં મહાનામને ખૂબ તકલીફ પડી. શુદ્ધોદન રાજાએ બોધિસત્ત્વ માટે ત્રણ પ્રાસાદ બાંધ્યા હોય, તે તેમને એક ખાલી કરીને બુદ્ધને કેમ નહિ આપ્યો? કપિલવસ્તુમાં શાક્યોનું એક સંસ્થાગાર (એટલે નગરમંદિર) હતું એ ઉલ્લેખ અનેક જગ્યાએ મળે છે. બુદ્ધની ઉત્તરાવસ્થામાં શાક્યોએ આ સંસ્થાગાર ફરી બાંધ્યું અને તેમાં પહેલાં બુદ્ધને ભિક્ષુસંધ સાથે એક રાત રહેવાની વિનંતી કરીને તેની પાસે ધર્મોપદેશ કરાવ્યું.x પણ ઉપરના પ્રસંગે બુદ્ધને આ સંસ્થાગારમાં રહેવાનું સ્થાન મળ્યું નહિ. તેથી બુદ્ધ શાક્યોમાંનો એક સામાન્ય જુવાન હતો અને તેનો કપિલવસ્તુમાં ઝાઝે આદર થતો નહોતે, એવું દેખાય છે.
બીજી વાત એ કે, ગૌતમે ગૃહત્યાગ કર્યો તે પહેલાં કપિલવસ્તુમાં કાલામને આ આશ્રમ અસ્તિત્વમાં હતો. કાલામનો ધર્મ જાણવા માટે તેને મગધના રાજગૃહ સુધી પ્રવાસ કરવાની જરાય જરૂર - ન હતી. તે કાલામનું તત્ત્વજ્ઞાન કપિલવસ્તુમાં શીખે, એવું આ સુત્ત ઉપરથી સાબિત થાય છે.
ત્રીજી વાત એ કે, મહાનામ એ શાક્ય બુદ્ધને પિત્રાઈ ભાઈ હેત તે તેણે તેની વ્યવસ્થા ભરંડુ કાલામના આશ્રમમાં કરવાને બદલે પિતાના ઘરની પાસે જ ક્યાંક મોટી જગ્યામાં કરી હોત. શ્રમણે ગૃહસ્થોના ઘરમાં ત્રણ દિવસ કરતાં વધુ વખત રહેતા ન હતા. અને અહીં તે એક રાત્રિ માટેની જ રહેવાની સગવડ જોઈતી હતી; અને તેટલી સગવડ પણ મહાનામ પિતાના ઘરમાં કે અતિથિગ્રહમાં કરી શક્યો નહિ. એટલે કાં તે મહાનામનું ઘર ખૂબ જ સાંકડું હોવું જોઈએ અથવા તે બુદ્ધને એક રાતનો આશ્રય આપવાની કશી અગત્ય તેને નહિ જણાઈ હોય.
* સળાયતન સંયુત્ત, આસીવિસગ, સુત્ત ૬ જુએ.