________________
ભગવાન બુદ્ધ
કાલામને આશ્રમ એક વખત ભગવાન કેસલ દેશમાં પ્રવાસ કરતાં કરતાં કપિલવસ્તુ આવ્યા. તેમના આવ્યાનાં ખબર સાંભળીને મહાનામ શાક્ય તેને મળ્યો. ત્યારે તેમણે (બુદ્ધ) પિતાને માટે એક રાત રહેવા માટે જગ્યા જોવાનું મહાનામને કહ્યું. પણ ભગવાનને રહેવા જેવી યોગ્ય જગ્યા મહાનામને ક્યાંય જડી નહિ. પાછા આવીને તેણે ભગવાનને કહ્યું, “ભદન્ત, આપને માટે યોગ્ય જગ્યા મને જડતી નથી. આપને પહેલાનો સબ્રહ્મચારી ભરડુ કાલામ છે, તેના આશ્રમમાં આપ એક રાત રહો.” ભગવાને ત્યાં આસન તૈયાર કરવાનું મહાનામને કહ્યું અને પોતે તે રાત્રિએ તે આશ્રમમાં રહ્યા.
બીજે દિવસે સવારે મહાનામ ભગવાનને મળવા ગયો. ત્યારે ભગવાને તેને કહ્યું, “આ લેકમાં, હે મહાનામ, ત્રણ પ્રકારના ધર્મગુરુઓ છે. પહેલું કાપભાગોને સમતિક્રમ (ત્યાગ) બતાવે છે, પણ રૂપને અને વેદનાઓને સમતિક્રમ બતાવતું નથી. બીજે કામો પભોગોને અને રૂપને સમતિક્રમ બતાવે છે, પણ વેદનાઓને સમતિક્રમ બતાવતા નથી. ત્રીજે આ ત્રણેનોય સમતિક્રમ બતાવે છે. આ ધર્મગુરુઓનું ધ્યેય એક જ છે કે ભિન્ન? ”
આના પર ભરંડુ કલામ બેલ્યો, “હે મહાનામ, આ બધાનું ધ્યેય એક જ છે, એમ કહે.” પણ ભગવાને કહ્યું, “હે મહાનામ, તેમનું ધ્યેય ભિન્ન છે એમ કહે.” બીજી અને ત્રીજી વખત પણ ભરડુએ તેમનું ધ્યેય એક જ છે એમ કહેવા કહ્યું; પણ ભગવાને તેમનાં બેય ભિન્ન છે એમ કહેવા કહ્યું. મહાનામના જેવા પ્રભાવશાળી શાક્યની સામે શ્રમણ ગોતમે પોતાનું અપમાન કર્યું એમ લાગવાથી ભરંડુ કલામ કપિલવસ્તુ છોડીને ચાલ્યો ગયો. તે ફરી ત્યાં પાછા આ જ નહિ.
ભરંડ-કાલામ-સુત્ત પરથી થતું સ્પષ્ટીકરણ આ સુત્તનું સમગ્ર ભાષાંતર અહીં આપ્યું છે. તે ઉપરથી
