________________
ભગવાન બુદ્ધ
सो बोधिसता रतनवरो अतुल्यो। मनुस्सलोके हितसुखताय जाता।
सक्यानं गामे जनपदे लुम्बिनेय्ये।
શ્રેષ્ઠ રનની જેમ અતુલનીય બેધિસત્વ લુમ્બિની જનપદમાં શાકના ગામમાં માનવોના હિતસુખ માટે જન્મ્યા.
બધિ એટલે મારું સના ઉદ્ધારનું જ્ઞાન, અને તે માટે પ્રયત્ન કરવાવાળા પ્રાણી (સર્વ) તે બોધિસત્વ. શરૂઆતમાં ગામના જન્મથી તેને સંબંધિજ્ઞાન થતાં સુધી તેને આ વિશેષણ લગાડતા હોવા જોઈએ. વખત જતાં તેણે તે જન્મ પહેલાં બીજા અનેક જન્મ લીધા હતા, એ કલ્પના પ્રચલિત થઈ અને પૂર્વજન્મોમાં પણ તેને બોધિસત્ત્વ વિશેષણથી ઉલ્લેખ થવા લાગ્યો. તેની પૂર્વજન્મની કથાઓને સંગ્રહ જાતકમાં કર્યો છે તે કથાઓના મુખ્ય પાત્રને બેધિસત્વ સંજ્ઞા આપી તે પૂર્વજન્મને ગોતમ જ હતો, એમ કહ્યું છે. જે કથામાં યોગ્ય પાત્ર જડવું નહિ, ત્યાં કથા સાથે ખાસ સંબંધ નહિ હોય એવી કઈ વનદેવતાનું કે બીજી વ્યક્તિનું સ્વરૂપ બોધિસત્વને આપી ગમે તેમ સંબંધ જાળવી રાખ્યો છે. અતુ. અહીં ગોતમના જન્મથી બુદ્ધત્વ સુધી તેને બેધિસત્વ નામથી આપણે સંબોધીશું; તેના પૂર્વજન્મ સાથે આ વિશેષણને કશો જ સંબંધ નથી એમ સમજવાનું છે.
બેધસત્વનું કુળ બોધિસત્વના કુળની અને બાલ્યાવસ્થાની માહિતી ત્રિપિટકમાં ઝાઝી મળતી નથી. તે પ્રસંગવશાત ઉપદેશેલા સુત્તમાં આવી છે. તેને અદ્રકથામાં આપેલી માહિતી સાથે કેટલીય વખત જરાય મેળ ખાતે નથી. તેથી, આ પરસ્પર વિરોધી માહિતીનું વ્યવસ્થિત પરીક્ષણ કરીને તેમાંથી શું નીકળે છે તે જોવું જોઈએ.
- મઝિમનિકાયના ચૂળદુખખબ્ધ સુત્તની અદ્રકથામાં ગેમના કુટુંબની માહિતી મળે છે, તે નીચે મુજબ -
“શુદ્ધોદન, શુક્લોદન, શાક્યોદન, તોદન અને અમિતાદન
