________________
૭૨
ભગવાન બુદ્ધ
સાવચેતીથી ઉપભોગ કરતા. પણ તેઓ “આત્મા છે કે નહિ” ઈત્યાદિ ચર્ચાઓમાં મગ્ન થઈ જતા, તેથી તેમની આત્મશુદ્ધિ ન થતાં તેઓ મારની જાળમાં સપડાઈ જતા. આ બધા નિરર્થક વાદે મૂકી દઈને બુદ્ધ આત્મશુદ્ધિનો માર્ગ શોધી કાઢ્યો. તેના ભિક્ષુઓની ચોથી જાતના શ્રમણ બ્રાહ્મણોમાં ગણના કરી છે. બીજા શ્રમણબ્રાહ્મણના અને બુદ્ધના આત્મવાદમાં કેવી જાતને તફાવત હતા, તેનું સ્પષ્ટીકરણ સાતમા પ્રકરણમાં આવશે. અહીં એટલું જ કહેવાનું છે કે આ ચાર પ્રકારના શ્રમણબાહ્મણોમાં ઉપનિષદ્દ-ઋષિઓને બિલકુલ સમાવેશ થતો નથી; અને તેથી ઉપનિષદોમાંથી બૌદ્ધધર્મ નીકળે, એ કલ્પના નિરાધાર સાબિત થાય છે.
