________________
સમકાલીન ધાર્મિક પરિસ્થિતિ
૭૧
કાઢયું અને તે જગ્યાની આસપાસ જાળ ફેલાવીને તેણે તે મૃગને કબજે કર્યા. (૪) પણ મૃગોની ચોથી ટોળી ખૂબ હોશિયાર હતી. તેમણે બીડથી દૂર જઈને એક ગીચ જંગલમાં વસ્તી કરી; અને ત્યાંથી તેઓ બીડનાં ચારાપાણી સાવધાનીથી આરોગવા લાગ્યાં. તેમના આશ્રયસ્થાનને પત્તે બીડના માલિકને મળ્યો નહિ.
“ ભિક્ષુઓ, આ રૂપક મેં બનાવ્યું છે. બીડ ઉગાડનાર માણસ બીજે કઈ નહિ, પણ ખુદ માર છે. (૧) જે શ્રમણબ્રાહ્મણો વિષયસુખમાં જ આનંદ માને છે, તેઓ પહેલી જાતના મૃગ છે. (૨) વિષયસુખના ભયથી જેમણે અરણ્યવાસ સ્વીકાર્યો અને જેઓ આખી દુનિયાથી અલગ થયા, તેઓ બીજી જાતનાં મૃગ. (૩) જે શ્રમબ્રાહ્મણ વિષયોને ઉપગ ખૂબ સાવચેતીથી લઈને જગત શાશ્વત છે કે અશાશ્વત? આત્મા અમર છે કે નાશવંત? ઇત્યાદિ વાદવિવાદ કરીને પિતાને સમય બરબાદ કરે છે, તે ત્રીજી જાતનાં મૃગ. (૪) પરંતુ જેઓ આવા વાદવિવાદમાં નહિ પડતા પિતાનું અંતઃકરણ 'નિષ્કલક રાખવા માટે કાળજી લે છે, તેઓ ચોથી જાતનાં મૃગ છે.”
આ સુત્તમાં કહેલા પહેલા શ્રમણબ્રાહ્મણ એટલે યજ્ઞયાગમાં અને સમરસપાનમાં જ બધે ધર્મ આવી જાય છે, એમ માનવાવાળા વૈદિક બ્રાહ્મણ. વૈદિક હિંસા અને સમપાનથી થાકીને જેઓ અરણ્યમાં ગયા અને ત્યાંના કંદમૂળો પર ઉપજવિકા કરવા લાગ્યા, તે ઋષિમુનિઓ બીજી જાતના શ્રમણબ્રાહ્મણ સમજવા. અરણ્યમાં ફળમૂળ મળતાં બંધ થયા પછી કે ખાટા અથવા ખારા પદાર્થ ખાવાની ઈચ્છા થવાથી આ લોકે ગામોમાં આવીને મોહજાળમાં ફસાઈ જતા. આને એક દાખલો ઉપર (પૃ. ૪૫) આપે જ છે. ઋષિમુનિઓનો ફળમૂળો પર ઉપજીવિકા કરવાનો માર્ગ મૂકી દઈને જેમણે ભિન્ન ભિન્ન શ્રમણ સંપ્રદાય સ્થાપ્યા તે ત્રીજા પ્રકારના શ્રમણબ્રાહ્મણો ગણવા. આ પરિવ્રાજકે ગાઢા જંગલમાં નહિ જતા લોકવસ્તીના આશ્રયે રહેતા અને લોકો પાસેથી મળતાં અન્નવસ્ત્રનો ખૂબ
