________________
ભગવાન બુદ્ધ
મગધ અને કાસલ એ દેશમાં એકસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિ દઢમૂળ થઈ હતી, તેમ છતાંય તે દેશના રાજાએ અસલની ગણસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિનું પૂરેપૂરું ઉમૂલન નહોતા કરી શક્યા. બિબિસાર મહારાજાએ અથવા પસનદિ મહારાજાએ કોઈ પણ સ્ત્રીને જબરદસ્તીથી પિતાના જનાનખાનામાં દાખલ કરી હોય, એવો દાખલ ક્યાંય જડતો નથી.
કેટલાંક એસત્તાક રાજ્યોમાં સ્ત્રીઓનું માન
ગણસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિ લેકેના સ્મરણમાંથી ભૂંસાવા લાગી અને એકસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિ જેમ જેમ પ્રબળ થતી ગઈ, તેમ તેમ સ્ત્રીઓનું સ્વાતંત્ર પણ નષ્ટ થવા લાગ્યું. તેમ છતાં કેટલાક રાજાઓ સ્ત્રીઓનું યોગ્ય માન જાળવતા એમ ઉન્માદયની (ઉમ્મદંતી)ની વાર્તા ઉપરથી જણાશે.*
બોધિસત્વ શિવિરાજકુળમાં જન્મ્યા. તેને શિવિકુમાર કહેતા. શિવિરાજાના સેનાપતિને પુત્ર અભિપારક અને શિવિકુમાર સમવયસ્ક હતા. તે બંનેએ તક્ષશિલા જઈને શાસ્ત્રાધ્યયન કર્યું. બાપના મૃત્યુ પછી શિવિકુમાર રાજા થયા અને સેનાપતિના મૃત્યુ પછી તેણે અભિપારકને સેનાપતિ કર્યો. અભિપારકે ઉન્માદયંતી નામક અત્યંત સુસ્વરૂપ શ્રેષ્ઠ કન્યા સાથે લગ્ન કર્યું. રાજા નગરપ્રદક્ષિણ માટે નીકળ્યો ત્યારે બારીમાં ઊભેલી ઉન્માદયંતી સાથે તેની નજર મળી ગઈ. રાજા તેના પર મેહિત થઈને ઉન્મત્ત થયો અને રાજમહેલમાં જઈને બિછાના પર પડ્યો રહ્યો. અભિપારકને આ વાતની ખબર પડી, ત્યારે રાજા પાસે જઈને પોતાની સ્ત્રીને સ્વીકાર કરીને ઉન્મત્તપણું મૂકી દેવાની તેને રાજાને પ્રાર્થના કરી. આથી રાજા ભાનમાં આવ્યો અને બોલ્યો, “આ શિવિઓનો ધર્મ નથી. હું શિવિઓને આગેવાન છું; અને શિવિઓના ધર્મનું પાલન કરવું એ મારું કર્તવ્ય છે; તેથી મારા ચિત્ત વિકારને વશ થવું મને યોગ્ય નથી.” * આ કથા વિસ્તૃત અને રોચક છે. તેને સારાંશ માત્ર અહીં * ઉમેદતી જાતક નં. ર૭.
