________________
સમકાલીન ધાર્મિક પરિસ્થિતિ
૬૭
દુદૈવી દેશને કેવાં સહન કરવાં પડ્યાં, તે ઇતિહાસ કહી જ આપે છે. ફ્રી સાધ્વીઓના સંઘ
તપસ્વી ઋષિમુનિએમાં અથવા વૈદિક ઋષિઓમાં સ્ત્રીઓને સમાવેશ નહેતા થયા. ગાર્ગી વાચનવી જેવી સ્ત્રી બ્રહ્મજ્ઞાનની ચર્ચામાં ભાગ લેતી હતી પણ તેમના સ્વતંત્રસંધ ન હતા. સ્ત્રીઓના સ્વતંત્ર સંધા યુદ્ધના સમય પહેલાં એક બે સૈકામાં જ સ્થપાયા. તેમાંના સૌથી જૂના સંધ જૈન સાધ્વીઓને સંધ હતા, એમ લાગે છે. આ જૈન સાધ્વીએ વાદવિવાદમાં કુશળ હતી, એવું ભદ્રા કુંડલકેશા ઇત્યાદિકાની વાતો પરથી જણાશે.
પહેલાંના ઋષિમુનિઓ જંગલમાં રહેતા અને ગામેામાં ભાગ્યે જ આવતા. તેથી તેમને માટે સ્ત્રીએના સંધ સ્થાપવા શકય નહોતું. પરંતુ શ્રમણુ લેકે વસ્તીની આસપાસ રહેતા અને તે સમયની પરિસ્થિતિ અનુકૂળ હેાવાથી તેઓ સ્ત્રીએના સંધ સ્થાપી શકયા. જૈન અને બૌદ્ધ સાહિત્ય વાંચતા એક ખાસ વાત જણાય છે તે એ કે, તે વખતમાં સ્ત્રીએ પણ પુરુષની જેમ ધાર્મિક બાબતેામાં આગળ વધી હતી. આનું કારણ ગણુસત્તાક રાજ્યામાં સ્ત્રીને પૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય હતું, એ છે. ભગવાન બુદ્ધે વજ્જીએને જે ઉન્નતિના સાત નિયમે આપ્યા, તેમાંના પાંચમા એ છે કે, સ્રોએનું સન્માન જાળવવું જોઇ એ; વિવાહિત કે અવિવાહિત સ્ત્રીપર કાઈ પણ જાતને બળાત્કાર થવા દેવા જોઇએ નહિ.' બુદ્ધના મરણ સુધી તે! વજ્જીએ આ નિયમને અનુસરીને વર્તાતા હતા. વજ્જીઆની જેમ મલ્લાના રાજ્યમાં પણ સ્ત્રીઓનું માન જળવાતું હતું, એમ માનવામાં વાંધે નથી. અંગ, કાશી, શાકચ, કાલિય વગેરે ગણુસત્તાક રાજ્યેાનું સ્વાતંત્ર્ય નષ્ટ થયું હતું, તેમ છતાંય અંતર્ગત વ્યવસ્થા તેમના હાથમાં હોવાથી તેમનાં રાજ્યામાં સ્ત્રીસ્વાતંત્ર્યને ખાસ નુકશાન પહેાંચ્યું નહોતું.
'
ખ. ઉ. ૩/૬/૧ ઇત્યાદિ,
# બૌદ્ધ્સ'ધના પરિચય, પૃ. ૨૧૪-૨૧૭ ઝુએ.
*
