________________
શબ્દસિદ્ધિ
૩૭૭
સહેલે કરવા માટે અનાર્ય લોકેએ જુદાં જુદાં સ્થાનનાં બે વ્યંજન ઉચ્ચારવાને બદલે એક વ્યંજન બીજાને મળતું કર્યું. જેમકે,
(૧) (અ) સંયુક્ત વ્યંજનમાં પહેલાનો વિકાર-ધ-ધH; મiમત્ત; શબ્દ– –q; ધ-૪ (બે મહાપ્રાણુ સાથે ઉચ્ચારવામાં પરિશ્રમ પડે છે, તેથી પહેલાને બદલે બીજાને મળતે અલ્પપ્રાણ થાય છે; અદ્ધમાં પહેલા ધૂન )
(આ) સંયુક્ત વ્યંજનમાં બીજાને વિકાર-ધ-દ્ધિ મા-34; - ; પલ-
(૨) , ૬, કે સ્ અઘોષ અલ્પપ્રાણુ સાથે જોડાયેલા હોય છે, ત્યારે (અ) એ ઊષ્માક્ષરની અસરથી અલ્પપ્રાણ મહાપ્રાણુ થાય છે. | (આ) બેમાંથી જે વ્યંજન બદલાય છે તેને બીજાની અસર થાય છે. (૧લા નિયમ પ્રમાણે)
–૫-(માંને સ્ લોપાય છે અને તેના મહાપ્રાણત્વની અસરથી અઘોષ અલ્પપ્રાણ ને અઘોષ મહાપ્રાણ ર્ થયો છે); મત-મથા; પશ્ચાતપછા; શાશ્વર્ય-છરિય; દ્વિ–;િ gs-qc
(આ) ૩-૩ણું ( ઘોષ છે, તેને મળતો ઊષ્મ ને ઊષ્મ શેષ રૃ થાય છે; grf–(ફૂલોપાઈ)
(૩) ને ૬ ને ઉચ્ચાર કરે અઘરો છે. શું એ જૂની બરાબર છે. કેટલાક ને ૬ સાથે બોલાય એવી રીતે ન ઉચ્ચાર કરી શક્યા, તેમણે ને ર્ કર્યો અને જેમણે ને સાથે બોલાય એવી રીતે લનો ઉચ્ચાર કર્યો. તેમણે ને મળ તાલુસ્થાનનો સ્ કર્યો અને પૂર્વના
શ્નો – કર્યો. આ રીતે સૂના સ્ અને $ બે વિકાર પાલી ને પ્રાકૃતમાં આવ્યા છે - (અ) માંના જૂન ન્ થયાના દાખલા –
ક્ષીરવી; ક્ષાર-વાર; ત્ર–મવશ્વન-(માખણ); a>q(ખેવું) (આ)માંના નો છું થયાના દાખલા:બદલ–રિષ્ઠ (રીંછ); સુરિવા-છુરિમા (છરી).
કૂ કૂ ને બનેલો છે. એનો ઉચ્ચાર ર્ કે ન્ જે થવા માંડ્યો તેથી શને જૂ થયે.
