________________
આત્મનિશ્ચય
૪૬૩
=
વૈરાગ્યની જવલંત ભાવનાવાળા આત્માઓ, “શું આત્મા બંધાએલે છે?” એવી–જીવલેણ અજ્ઞાનમાંથી જન્મેલી-શંકાને દૂર કરવા માટે અધ્યાત્મશાસ્ત્રો સાંભળવાની સદૈવ ઈચ્છા રાખતા હોય છે. [૮] સિ: પ્રી સારવાર થાન તપુન:
प्रत्यक्षविपयां शङ्कां न हि हन्ति परोक्षधीः ॥१७५।।
પણ એ આત્માઓએ એ વાત ખ્યાલમાં રાખવી જોઈએ કે તે અધ્યાત્મશાસ શાખાચન્દ્રન્યાયથી માત્ર દિશા બતાડે. કિન્તુ એ અતીન્દ્રિય પદાર્થોને કહેતું શાસ્ત્ર, આત્માના બંધમાં પડેલી પ્રત્યક્ષ શંકાને દૂર કરવાનું સામર્થ્ય ધરાવતું જ નથી.
બાળકને ચન્દ્ર બતાડે હોય તે તે ચન્દ્રની લાઈનમાં આવતી વૃક્ષની શાખા બતાડાય. શાખા નજદીકમાં છે એટલે તેને તરત જ બાળક જોઈ શકે અને તેના દર્શન દ્વારા ચન્દ્ર જોવાની દિશા પ્રાપ્ત કરે. [૮] શ દૈત્યાનુમાડપિ હોવાસ્થતીથા
शास्त्रज्ञानेऽपि मिथ्याधीसंस्काराबन्धधीस्तथा ॥१७६॥
શંખ ધોળો જ હોય એવું અનુમાનથી સ્પષ્ટ જણાવા છતાં કમળાના દોષને લીધે જેમ પ્રત્યક્ષથી જ શંખ પીળું દેખાય છે. તેમ આત્મા અબદ્ધ છે તેવું શાસ્ત્રજ્ઞાન થવા છતાં પણ મિથ્થાબુદ્ધિને સંસ્કારને લીધે તે આત્મા બંધાએલો છે એવું જ પ્રત્યક્ષ થયા કરે છે. એટલે એ પ્રત્યક્ષવિષયક શંકાને માત્ર શાસ્ત્રજ્ઞાન દૂર કરી શકતું નથી.
