________________
આત્મનિશ્ચય
૪૭ આત્મામાં પરિણમે છે એમાં એ વખતે જીને કર્યો પ્રયાસ છે? કઈ જ પ્રયાસ નથી.
[૭૮૧] સ્વતાભ્યાં તુ માવાભ્યાં નવીયો .
अनुग्रहोपघातौ स्तः परापेक्षा परस्य न ॥१०८॥
એટલે બીજાને દેવાના કે બીજાનું હરી લેવાના ભાવ માત્રથી પિતાની જ ઉપર આત્મા અનુગ્રહ કે ઉપઘાત કરે છે. અહીં પરની કોઈ જ અપેક્ષા રહેતી નથી. એટલે હવે દાનથી બીજા ઉપર અનુગ્રહ થાય અને હરણથી બીજા ઉપર ઉપઘાત થવાની વાતને કેઈ અવકાશ જ નથી.
આ ચર્ચાને નિષ્કર્ષ એ આવ્યું કે દાનાદિ ક્રિયાઓ આત્મા કરતો જ નથી. કેમકે તેમ કરવાનું તેને કઈ પ્રયોજન નથી. માત્ર દયહિંસાદિના શુભાશુભ પરિણામે જ તેને શુભાશુભ ફળ આપે છે.
[૭૮૬ પશ્રિતાનાં માવાનાં ઉવાદ્યમાનત:
कर्मणा वद्यतेज्ञानी ज्ञानवाँस्तु न लिप्यते ॥१०९।।
એટલે જ્યારે આ વાત નકકી થઈ કે આત્મા પરાશ્રિતભાવને કર્તા જ નથી છતાં જે ભ્રમથી આવું કર્તુત્વ કેઈ માની લે છે તે અજ્ઞાની જીવ તેવા ભ્રમથી કર્મબદ્ધ થાય છે, અને તેવા ભ્રમ વિનાને જ્ઞાની આત્મા કર્મથી બંધાતે
નથી. ૨૬૫
૨૬૫. પ્રવચનસાર : ૨–૯૧.
