________________
૪૨૮
શ્રી અધ્યાત્મસાર અન્ય
તે તે સ્વરૂપની હાજરી (અનુવૃત્તિ) ન જ હતી એમ નક્કી થયું. આમ થતાં પૂર્વ ક્ષણોમાં સ્વરૂપ વિનાને તે આત્મા જડ બની જાય. પછી ભલે ને હજારો પ્રયત્ન કરે પણ તે જડ કદી પણ ચેતન બની શકે જ નહિ. આ આપત્તિને નિવારવા માટે આત્માને શુદ્ધનિશ્ચય નયથી સ્વરૂપને કર્તા માની શકાય જ નહિ.
[७७०] नये तेनेह नो कर्ता, किन्त्वात्मा शुद्धभावभृत् । ___ उपचारात्तु लोकेषु तत्कर्तृत्वमपीष्यताम् ।।९३॥
એટલે આ શુદ્ધદ્રવ્યાર્થિકનયમતમાં તે આત્માને શુદ્ધ સ્વભાવને કર્તા માની શકાય નહિ, માત્ર શુદ્ધસ્વભાવ ધારણ કરનારે જ કહેવાય. હા, ઉપચારથી (વ્યવહારનયથી) લેકમાં આત્માને તે તે ભાવને કતાં ભલે કહેવાય. આમ અહીં શુદ્ધનિશ્ચયનયથી દિગમ્બરોએ માનેલા આત્માના શુદ્ધસ્વભાવકર્તવમતનું ખંડન પૂર્ણ થયું.
એટલે હવે એ વાત સ્થિર થઈ કે આત્મા શબ્દોથી શુદ્ધસ્વભાવને કર્તા હોઈ શકે, કિન્તુ શુદ્ધનિશ્ચયનયથી નહિ. હવે આ જ વિધાનને અનુલક્ષીને પરમર્ષિ પર્યાયાસ્તિતકથી જુદી જુદી રીતે આત્મામાં કર્તુત્વ બતાવે છે. અને તેની સાથે આત્મામાં તે તે કાળે જુદા જુદા ધર્મો ઉત્પન્ન થાય છે કે પ્રગટ થાય છે તે વાત પણ આગામી લેકમાં (૭૭૧થી ૭૯૪) કહે છે. ૨૪૧
૨૬ ૧. સમ્મતિ તર્ક: ૧–૫૧, પર.
