________________
४१६
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ તેમ થતાં મનાદિયોગો વિષમાં પ્રવૃત્ત થાય. તે પ્રવૃત્તિ અશુભ કર્ભાશય ઉત્પન્ન કરે. અને તેથી જન્મ જરાના દુખે. પ્રાપ્ત થાય. આમ વિષયને સુખાનુભવથી ઉત્પન્ન થયેલ સંસ્કાર દુઃખને જ બની જાય છે માટે ઈન્દ્રિયસુખ માણતા લેકેને ત્યાં સુખાનુભવને ભ્રમ જ થાય છે એમ કહેવાય. કેમકે વસ્તુતઃ તે ત્યાંથી દુઃખને સંસ્કાર દૂર થયે જ નથી.૨૫૦ [७४८] सुखं दुःखं च मोहश्च तिस्रोऽपि गुणवृत्तयः ।
विरुद्धा अपि वर्तन्ते दुःखजात्यनतिक्रमात् ॥७१॥ ૪. ગુણવૃત્તિ અંગેની સ્વાભાવિક દ:ખતા :
પૂર્વોક્ત ત્રણેય પરિણામ વિગેરેની દુખતા પાધિકી હતી. અર્થાત્ ત્યાં અન્ય નિમિત્તે પુણ્યજનિત સુખમાં દુઃખતા હતી જ્યારે આ ચેથી દુખતા સ્વાભાવિક છે.
સત્વગુણ, રજોગુણ અને તમોગુણ એમ ત્રણ ગુણ છે. સુખવૃત્તિ, દુઃખવૃત્તિ અને મહવૃત્તિ એમ ત્રણ વૃત્તિઓ છે.
સત્વગુણનું કાર્ય સુખ છે. રજોગુણનું કાર્ય દુઃખ છે. અને તમે ગુણનું કાર્ય મેહ છે. જ્યારે સત્વગુણ રજોગુણ અને તમે ગુણ ત્રણેય સમ બની જાય છે ત્યારે તેઓ પરસ્પરના વિરોધી બની જાય છે. અર્થાત્ એકના અવસ્થાનમાં બાકીના બે રહી શકતા નથી. આ દૃષ્ટિએ તેઓ પરસ્પર વિધી કહેવાય છે. પરંતુ જ્યાં સુધી તેઓ વિષમ અવસ્થામાં હોય છે ત્યાં સુધી તેઓ ત્રણેય એક જ સ્થાને રહી જાય છે. * ૨૫૦. (૧) તા. ઠા. ૨૪-૭, (ર) ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર: ૧૯-૧૫.
