________________
આત્મનિશ્ચય
૪૦૯
બીજે બળ નામને દ્રવ્યપ્રાણ છે. ૩. આત્માની નિરન્તરભાવ શ્વાસોચ્છવાસરૂપ જીવનશક્તિના વિકારરૂપ ત્રીજે શ્વાસોચ્છવાસ નામને દ્રવ્યપ્રાણુ છે. ૪ અને આત્માની નિત્યસ્થિતિના વિકારરૂપ મર્યાદિત આયુ નામને એથે દ્રવ્યપ્રાણ છે.
આત્મા તે નિર્વિકાર છે. એટલે વિકારસ્વરૂપ આ દ્રવ્યપ્રાણો આત્માના બની શકે જ નહિ માટે આત્માથી તેઓ તદ્ન ભિન્ન જ છે. અને જે આત્માથી ભિન્ન હોય તેનાથી આત્માનું જીવન ન જ સંભવે. [७३४] एतत्प्रकृतिभूताभिः शाश्वतीभिस्तु शक्तिभिः ।
जीवत्यात्मा सदेत्येषा, शुद्धद्रव्यनयस्थितिः ॥५७॥
શુદ્ધનિશ્ચયનયથી તે પૂર્વોક્ત શુદ્ધજ્ઞાનાદિ ચાર શાશ્વત પ્રકૃતિસ્વરૂપ શક્તિથી જ આત્મા સદાકાળ જીવે છે. નહિ કે વિકારસ્વરૂપ દસ દ્રવ્યપ્રાણની શક્તિથી. [७३५] जीवो जीवति न प्राणै-विना तरेव जीवति ।
इदं चित्रं चरित्रं के हन्त ! पर्यनुयुञ्जताम् ॥५८॥
રે! કેવું જીવજીવનનું આ ચિત્ર ચરિત્ર! કે જે દ્રવ્યપ્રાણ વિના જીવ (સંસારપર્યાયમાં) જીવી શકતે જ નથી તેના વિના જ તે સિદ્ધપર્યાયામાં) જીવે છે. તેના આ ચિત્ર ચરિત્ર સામે તે કોણ પ્રશ્ન ઉઠાવી શકે ?
અહીં જીવનું અજીવથી (નવતત્વમાંના બીજા તત્વથી) ભેદ નિરૂપણ નિશ્ચયનય દૃષ્ટિથી પૂર્ણ થયું.
