________________
૪૦૮
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
તે સંસારીજીવમાં જ જીવત્વ આવે. નિર્મળજ્ઞાનવાળા સિદ્ધાત્મામાં તે દ્રવ્યપ્રાણ ન હોવાથી તેમનામાં અજીવવા આવી જાય. [७३२] इन्द्रियाणि बलं श्वासोच्छवासो द्यायुस्तथा परम् ।
द्रव्यप्राणाश्चतुर्भेदाः पर्यायाः पुद्गलाश्रिता: ॥५५॥ ૪ પ્રકારે દ્રવ્યપ્રાણઃ
અવાંતરભેદ ૧. ઈન્દ્રિય
પ (સ્પર્ધાદિ) ૨. બળ
૩ (મનાદિ) ૩. શ્વાસોચ્છવાસ – ૪. આયુષ
આ બધાય દ્રવ્યપ્રાણસ્વરૂપ પર્યાયે પુલને આશ્રિત છે. ૨૪૩ [७३३] भिन्नास्ते ह्यात्मनोऽत्यन्तं तदेतैर्नास्ति जीवनम् ।
ज्ञानवीर्यसदाश्वास-नित्यस्थितिविकारिभिः ॥५६॥
ઉપરોક્ત ચારે ય પ્રકારના દ્રવ્યપ્રાણ આત્માથી તદ્દન ભિન્ન છે. એમનાથી કાંઈ આત્માનું જીવન નથી. આત્મામાં રહેલી ચાર શક્તિઓના વિકારસ્વરૂપ આ ચાર દ્રવ્ય પ્રાણ છે.
૧. આત્માની જ્ઞાનશક્તિના વિકારસ્વરૂપ પહેલે ઈન્દ્રિય નામને દ્રવ્યપ્રાણ છે. ૨. આત્માની વીર્યશક્તિના વિકારસ્વરૂપ
૨૪૩. પ્રવ. સાર : ૨-૫૫.
