________________
આત્મનિશ્ચય
૪૦૭
[७३०] आत्मनस्तदजीवेभ्यो विभिन्नत्वं व्यवस्थितम् ।
व्यक्तिभेदनयादेशादजीवत्वमपीष्यते ॥५३॥
આ રીતે “પુલાદિ પાંચેય અજીવ દ્રવ્યથી આત્મા ભિન્ન છે” એ વાત નિશ્ચયનયથી સ્થિર થાય છે. એટલે આત્મામાં જીવત જ છે અજીવત્વ નથી જ એ વાત સ્થિર થાય છે. પણ વ્યક્તિભેદના નયાદેશની અપેક્ષાએ તે આત્મામાં અજીવત્વ પણ સિદ્ધ થઈ શકે છે.
વ્યક્તિભેદનયાદેશ એટલે વ્યક્તિઓને ભેદ પાડતે નયાદેશ કે જેને વ્યવહારનય કહેવાય છે.
નિશ્ચયષ્ટિએ તે સંસારીજીવ અને સિદ્ધજીવ એમ બે વ્યક્તિને ભેદ પડતા જ નથી. પણ વ્યવહારનય આ વ્યક્તિભેદ માને છે. માટે તેની અપેક્ષાએ સિદ્ધ અને સંસારી જીવમાં અજીવ પણ સિદ્ધ થઈ શકે છે. [७३१] अजीवा जन्मिनः शुद्धभावप्राणव्यपेक्षया ।
सिद्धाश्च निर्मलज्ञाना द्रव्यप्राणव्यपेक्षया ॥५४॥ શુદ્ધભાવપ્રાણ એટલે જ્ઞાનાદિગણ. દ્રવ્યપ્રાણ એટલે ઈન્દ્રિયે વિગેરે ૧૦ દ્રવ્યપ્રાણુ.
જે જ્ઞાનાદિગુણસ્વરૂપ શુદ્ધભાવપ્રાણથી જીવમાં જીવવા ગણાતું હોય તે તે સિદ્ધના જીવમાં જ જીવત્વ ગણાય. સંસારી (જન્મી) જેમાં અજીવત્વ જ ગણાય. કેમકે તેમના જ્ઞાનાદિગુણે અપ્રગટ હેવાથી તે શુદ્ધભાવસ્વરૂપ નથી.
અને જે દ્રવ્યપ્રણેથી જીવમાં જીવ ગણાતું હોય
