________________
આત્મનિશ્ચય
૩૯૫ નરનારકાદિ પર્યાયે તે કર્મના છે. એ પલટાતા જતા પર્યાને આત્મા તે શુદ્ધ સાક્ષી છે એટલે એ પર્યાયે એના હોઈ શકે નહિ. કેમકે કર્મને સ્વભાવ જુદા જુદા પર્યાયોને ઉત્પન્ન કરવાની ક્રિયા કરવાનું છે જ્યારે આત્મા તે કઈ પણ કિયાને પિતાનામાં જન્મ નહિ આપવાના (અજ) સ્વભાવવાળે છે. બેય વિરોધી સ્વભાવ છે.
કર્મના પર્યાયે આત્માના બની શકે જ નહિ માટે કર્મના પર્યાયમાં રહેલે ભેદ પણ આત્મામાં ભેદ પાડી શકે નહિ. [૭૦] નાહૂનાં વમળો વાન્નો મવા ચમાવવા
एकैकविरहेऽभावान्न च तत्त्वान्तरं स्थितम् ॥२६॥
પ્રશ્ન-આત્માના સમ્બન્ધ વિના કેવળ કર્મથી જન્મમરણ વિગેરે શી રીતે સંભવે ?
ઉ.આ જન્મમરણાદિની ઘટમાળરૂપ જે સંસાર છે તે કેવળ કર્મપરમાણુના કિયા સ્વભાવથી ઉત્પન્ન થઈ શક્ત નથી તેમ કેવળ જીવસ્વભાવથી પણ ઉત્પન્ન થઈ શકતું નથી. કેમકે બેમાંથી એકના પણ વિરહ સંસાર હોઈ શક્તા નથી, માટે બે ય ના સંગથી જ સંસાર ઉત્પન્ન થાય છે. પણ તેથી હવે એમ ઊલટું (તત્વાન્તર) તે નહિ જ સાબિત થઈ જાય કે આમ થતાં તે નિષ્ક્રિય ચેતનમાં પણ કિયાસ્વભાવ આવી ગયે! આ વાત દષ્ટાન્તથી આગામી શ્લેકમાં સિદ્ધ કરે છે. [७०४] श्वेतद्रव्यकृतं श्वैत्यं, भित्तिभागे यथा द्वयोः ।
· भात्यनन्तर्भवच्छून्यं, प्रपञ्चोऽपि तथेक्ष्यताम् ॥२७॥
