________________
૩૮૬
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
[૬૮] થતો હ્યાભવમેવોડનુમૃતઃ સંતુ િવ ા
निसर्गादुपदेशाद्वा वेत्ति भेदं तु कश्चन ॥४॥
આત્મતત્વ અને આત્માથી પર એવું જડ તત્વ એ બે તત્ત્વ વચ્ચેને અભેદભાવ તે અનુભવ્યો (ભાન્ત રીતે) છે અને ચિરપરિચિત પણ કર્યો છે. પરંતુ આત્મા અને જડના ભેદને નિસર્ગથી કે ગુર્નાદિના ઉપદેશથી તે સાચે વિરલા જ જાણે છે. [૬૮] તત્વથaખ્યા-ત્મજ્ઞાનં હિતાવહ
वृथैवाऽभिनिविष्टाना-मन्यथा धीविडम्बना ॥५॥
એટલે અભેદ (એકત્વ)થી અને ભેદ (પૃથકત્વથી આત્મજ્ઞાન કરવું હિતાવહ છે. કશું સમજ્યા વિના નાહક એકાન્તવાદના કદાગ્રહમાં પડી જનારાઓની વિપરીત બુદ્ધિ તે માત્ર વિડમ્બને છે.
અહીં એ વાત ખ્યાલમાં રાખવી કે આ આખો અધિકાર નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિએ આત્માની સ્વરૂપ વિચારણને છે. વ્યવહારનય આત્માને તેના જ્ઞાનાદિગુણેથી અને નારનારકાદિ પર્યાથી ભિન્ન માને છે એટલું જ નહિ પણ આત્માઓમાં પરસ્પર પણ ભેદ માને છે આ બે ય વાતનું ખંડન કરતાં નિશ્ચયનય કહે છે કે (૧) આત્મા જ્ઞાનાદિથી ભિન્ન નથી. (આત્મા અને જ્ઞાનાદિ એક જ છે.) (૨) અને આત્મા બીજા આત્માઓથી ભિન્ન નથી. કેમ કે આત્મા એક જ છે.
