________________
-૨૫૨
શ્રો અધ્યાત્મસાર ગ્રી
[૪ર૭] તમિર ત્યા–નિચર શન
नित्यसत्यचिदानन्द-पदसंसर्गमिच्छता ॥४४॥
એટલે નિત્ય, સત્ય અને ચિદાનન્દ સ્વરૂપ મુક્તાત્મ ભાવના સંસર્ગને ઈચ્છનારા મુમુક્ષુએ તો, આમને એકાન્ત
અનિત્ય કહેતા એવા બુદ્ધ દર્શનનો ત્યાગ જ કરી દેવું જોઈએ. [४२८] न कर्ता, नापि भोक्तात्मा, कापिलानां तु दर्शने ।
जन्यधर्माश्रयो नायं, प्रकृतिः परिणामिनी ॥४५॥ ૩-૪ આત્મા કર્તા નથી લેતા નથી.
સાંખ્ય મત પ્રતિપાદનઃ ગર્ભ ન ર્તા – મો.
સાંખે આત્માને પુરુષ પદથી સંબંધે છે. તેઓ -પુરુષને શુભાશુભકર્મને કર્તા નથી માનતા ભક્તા પણ નથી
માનતા. એમના મતે તે પુરુષ કમળના પત્રની જેમ સર્વથા નિર્લેપ છે. તે પછી તે સંસારમાં કેમ રહ્યો છે? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં તેઓ કહે છે કે તેનું કારણ જડ એવું પ્રકૃતિનામનું તત્વ છે.
આ પ્રકૃતિ પુરુષથી તદ્દન ભિન્ન છે. છતાં જડ-પ્રકતિનું પ્રતિબિંબ ચેતન પુરુષમાં પડવાથી પુરૂષને એ ભ્રમ થઈ જાય છે કે, હું પ્રકૃતિ જ છું', એ જ રીતે પ્રકૃતિને એ ભ્રમ થાય છે કે, હું પુરુષ જ છું” આમ બેયને તક્ત ભિન્નતાનું જ્ઞાન ન થવાથી–અભિન્નતાને ભ્રમ થઈ જવાને લીધે જ-પુરુષને સંસાર ઉભે રહે છે. જ્યારે આ ભ્રમ - ભાંગી જાય છે ત્યારે પ્રકૃતિ અને પુરુષ જુદા પડી જાય છે. આ જ પુરુષની મેક્ષાવસ્થા છે.
