________________
૨૭
આરંભવાનું રહેતું નથી પણ આ તે સહજભાવે આરંભાય છે. અને એ અભિયાનમાં આત્મવિજય કરી ચૂકેલા આત્મા દ્વારા થાય છે વિતરણ, સંસારતરણની એક માત્ર અદ્દભુત કલા અધ્યાત્મનું.
આ રીતે અધ્યાત્મના વિકાસને આપણે સમજ્યા. પરંતુ આ સાથે બીજું પણ ઘણું ઘણું સમજવા જેવું છે. અધ્યાત્મના વિકાસનું ઠેઠ સુધીનું આલેખન તે આપણે કરી આવ્યા પરંતુ આલેખન કર્યા માત્રથી કાર્યસિદ્ધિ છેડી જ થઈ જાય છે ?
અધ્યાત્મના પૂર્વે વર્ણવેલા પ્રારંભ વખતે જ અધ્યાત્મમાં વિદને ઊભા કરતા શત્રુઓને પણ ઓળખવાની જરૂર છે. અધ્યાત્મ સીધા ક્રમે આગળ વધે તે એ એના અપરિમેય સૌન્દર્યની ખૂબ જ સૌરભ ફેલાવે છે. અને એ જ રીતે અધ્યાત્મમાં કોઈ શત્રુ કારી ઘા મારવામાં ફાવી ગયે તે અધ્યાત્મના આંચળા હેઠળ નરી કુરુપતા તાંડવલીલા આરંભી દેતી હોય છે. આવું અધ્યાત્મ આત્માને ઊંચે લઈ જવાને બદલે દુર્ગતિની ઊંડી ખીણમાં કયાંય ફેંકી દે છે.
આધ્યાત્મિક પ્રગતિ અને નિર્મલતામાં અવરોધ ઊભો કરનાર આત્માનો ભયંકર શત્ર દભ છે. દલ્મ આત્માના સ્વરૂપદર્શનથી સ્વ તથા પર બન્નેને દૂર રાખે છે. સ્વરૂપદર્શનથી વંચિત આત્મા પ્રગતિ શું સાધી શકે, ધૂળ ! એટલે અધ્યાત્મના પ્રેમીએ એ દશ્મથી સદા સર્વદા બચવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ. અને એ દશ્મનો નાશ કરવાનું સામર્થ્ય પાછું એક માત્ર અધ્યાત્મમાં જ છે. એટલે દલ્મને નાશ કરવા માટે અધ્યાત્મને જ નિર્મલ બનાવવો જોઈએ.
દર્ભે આત્મનગરને મોટામાં મેટ ગ છે. એટલે આત્મા સહેજ પણ ગાફેલ રહે તે દષ્ણ આત્માને ઠગ્યા વિના રહે જ નહીં. ઠગે તે ખરો પરતુ આત્મા અધ્યાત્મમાં છે એવા ભ્રમમાં જ રાખે. એટલે આત્માને અધ્યાત્મના પળે આગળ વધવાની સાચી દિશાનું
