________________
મિથ્યાત્વ-ત્યાગ
૨૩૭
છે. આમ અહીં પણ ઘટને સર્વથા નિષેધ નથી કિન્તુ ઘટસમવાયને જ કપાલમાં નિષેધ થયે છે.
સામાન્ય –બીજે ચન્દ્ર આકાશમાં નથી. આ ઉક્તિમાં વિદ્યમાન ચન્દ્ર સિવાયના બધા ચન્દ્ર સામાન્ય નિષેધ કરાય છે, નહિ કે તમામ ચન્દ્રને સર્વથા નિષેધ થાય છે.
વિશેષ-ઘડા જેવડા મોતી હેતા નથી. અહીં ઘડા કે મોતીને નિષેધ કરવામાં નથી આવ્ય કિન્તુ મતીમાં ઘટ જેટલી પ્રમાણુતારૂપ વિશેષને જ નિષેધ કરી છે.
ટૂંકમાં, પદાર્થને નિષેધ વસ્તુતઃ પદાર્થના સર્વથા. નિષેધરૂપ નથી કિન્ત પદાર્થના તે તે સંગાદિના નિષેધમાં જ પરિણમતે હોય છે.
એટલે દેહમાં આત્મા નથી એ વાક્ય પણ આત્માને 'નિષેધ સાબિત ન કરતાં દેહમાં આત્મસંગનો જ નિષેધ કરે છે. અને તેથી (ભલેને હાલ દેહ સિવાય અન્યત્ર) કયાંક તે આત્માનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થઈ જ જાય છે.૧ ૪૪ [४१२] शुद्धं व्युत्पत्तिमज्जीवपदं साथ घटादिवत् ।
तदर्थश्च शरीरं नो पर्यायपदभेदतः ॥२९॥
જીવપદથી છવસિદ્ધિ-વળી એ એક નિયમ છે કે કોઈપણ એક પદ જે શુદ્ધ હોય અને વ્યુત્પત્તિવાળું હોય તે તે પદને અર્થ જગતમાં અવશ્ય હોય. જેમકે ઘટ એ શુદ્ધ પદ છે. સામાસિકપદ અશુદ્ધ કહેવાય છે. સમાસમાં.
૧૪૪. વિ. આવ. ભાષ્ય-૧૫૭૪
