________________
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
નિષેધને વિષય “વિષાણસમવાય બને છે અને તે તે ગાય, વિગેરેના માથે હસ્તિ ધરાવે છે જ
આમ આ શ્લેકમાં બે વાત નકકી થઈ કે (૧) સને જ નિષેધ થાય. જીવ સત્ છે માટે જ જીવ નથી એમ બેલી શકાય છે. (૨) અસને નિષેધ થતા નથી. ત્યાં તે સંયેગાદિ સંબંધને જ નિષેધ થાય છે. અરવિષાણ નથી એટલે ખરના માથે વિષાણને સમવાયસંબંધ નથી.
હવે આગામી લેકમાં ગ્રન્થકાર એ વાત બતાવે છે કે સને પણ જે નિષેધ થાય છે તે ય વસ્તુતઃ તે ત્યાં સંભવિત સંયેગાદિ સંબંધને જ નિષેધ થાય છે. [४११] संयोगः समवायश्च सामान्यं च विशिष्टता ।
निषिद्धयते पदार्थानां त एव न तु सर्वथा ॥२८॥
વસ્તુતઃ વિદ્યમાન પણ વસ્તુને સર્વથા નિષેધ થત નથી કિન્તુ તે વસ્તુના સોગ સમવાય, સામાન્ય કે વિશેષ જ નિષેધ થાય છે.
સંગ-શરીરમાં જીવ નથી એને અર્થ એ નથી કે જીવને સર્વથા નિષેધ છે-વિશ્વમાં કયાં ય પણ જીવ નથી. “શરીરમાં જીવને સંગ સંબંધ નથી એટલે જ એને અર્થ છે. એથી જ સાબિત થાય છે કે (અભ્યપગમ -ન્યાયથી) શરીર સિવાય બીજે જીવ જરૂર છે.
સમવાયએ જ રીતે કપાલમાં ઘટ નથી ત્યાં પણ કપાલમાં ઘટને સમવાય (સંબંધ) નથી એ જ અર્થ થાય
