________________
૨૦૦
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
એટલે પ્રતિક્ષણ તે દ્રવ્યને ઉત્પાદ નાશ થયા જ કરે છે, અને એ રીતે ઘટાદિ દ્રવ્યની સજાતીય વસ્તુમાં ઘટ-ઘટઘટ જ્ઞાન કરાવતી ધારા ચાલે છે. પણ જ્યારે દડાદિને તેને આઘાત થાય છે ત્યારે તે ઘટ-ઘટ-ઘટની સજાતીય ધારા તૂટી જઈને ઘટથી વિજાતીય ઠીકરાં-ઠીકરાં–ઠીકરાં એવી ધારા ચાલે છે. આવી વિજાતીય ધારા (વિજાતીય સન્તાન) વિશેષને જે ઉત્પન્ન કરે તેને અમે હિંસક કહીએ છીએ. ટૂંકમાં સદશ ધારાને ભેદક અને વિદેશ ધારાને જનક એ જ હિંસક કહેવાય. એવી વિજાતીય ધારાને ઉત્પાદ એ હિંસા કહેવાય.
ઉત્તર–આ વાત બરાબર નથી. કેમકે (૧) એ સન્તાન ભેદની વાતે માત્ર કાલ્પનિક (સાંવૃત) છે. (૨) વળી એક શિકારી ભૂંડની હિંસા કરે છે અને તે ભૂંડ મરીને મનુષ્ય થાય છે ત્યારે તમારા મતે એમ કહેવાશે કે શિકારીએ ભૂંડની સજાતીય ધારાને ભેદ કરીને મનુષ્યની વિજાતીય ધારા ઉત્પન્ન કરી માટે તે શિકારી હિંસક બન્યું. પરંતુ શિકારી (લુબ્બક) વગેરે ભૂંડની ધારા તેડીને મનુષ્યની વિજાતીય ધારા ઉત્પન્ન કરી શકતું નથી. કેમકે ભાવાત્મક વસ્તુ હોય તે જ ઉત્પન્ન (જન્ય) થાય. સંતાન તો કાલ્પનિક છે માટે શશશફવત્ અસત્ છે એ શી રીતે ઉત્પન્ન થાય ? ' ટૂંકમાં જે કાલ્પનિક (સાંવૃત) હોય તે જન્ય ન બને કેમકે જન્ય તે ભાવાત્મક વસ્તુ જ બને. ૧૩ ૧૧૩, (૧) 4. દ્વા. ૮–૨.
(૨) હારિ. અષ્ટક : ૧૫-૪.