________________
સખ્યત્વ
૧૯ી
બીજા અંગેની જેમ સ્વતઃ બીજી ક્ષણે નાશ પામી જ જાય છે. એટલે આવા áસરૂપ જે હિંસા ગણાતી હોય તે આવી હિંસા ઉક્ત અર્થ સમાજથી સિદ્ધ હવાથી કેઈ અન્ય વ્યકિત તે હિંસા કરનાર નહિ જ બને. એટલે કેઈહિંસક જ નહિ કહેવાય. આમ જે હિંસા જ ન રહે તે અહિંસાધર્મ કહેવાની જરૂર જ ક્યાંથી રહેશે? ટૂંકમાં કે અન્ય વ્યકિત વિના જ-આપોઆપ-પરિસ્થિતિ જ એવી ઉપસ્થિત થવાથી (અર્થસમાજથી) ચરમમનઃ સંગના ધ્વંસ (તત્ત્વ) રૂપ હિંસાની સિદ્ધિ થઈ જાય છે, પછી તે વંસ કરનાર ખાસ કઈ વ્યક્તિ સિદ્ધ થતી જ નથી.' [३५१] नैति बुद्धिगता दुःखोत्पादरूपेयमौचितीम् ।
पुसि भेदाऽग्रहात्तस्याः परमार्थाऽव्यवस्थितेः ॥२६॥ - સાંખ્ય-સારું, મનગવિશેષના ધ્વંસને હિંસા ન કહેતાં હવે અમે એમ કહીશું કે પચ્ચીસ તત્વમાં બુદ્ધિ નામનું જે જડતત્વ છે તે બુદ્ધિમાં દુઃખને ઉત્પાદ કરે એ જ હિંસા પદાર્થ છે.
ઉ–નહિ. તેમ કહેવું પણ ઉચિત નથી કેમકે તમારા મતે પુરુષમાં બુદ્ધિનું પ્રતિબિંબ પડે છે અને તેથી પુરુષ એમ માને છે કે, “હું અને બુદ્ધિ એક જ છીએ.” આમ થતાં બુદ્ધિમાં જે દુઃખત્પાદ થયે તે પુરુષને પિતાનામાં ભાસે છે. આ રીતે પુરુષમાં દુઃખત્પાદરૂપ હિંસા સીધી તે ઘટતી જ નથી કિન્તુ બુદ્ધિના પ્રતિબિંબેયને લીધે થતા
૧૬. ઠા. ઠા. :-૧-૮૭.
