________________
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ તે એમના મતે હિંસા સંભવી જ શકતી નથી કેમકે એકાન્ત નિત્ય આત્માને કદાપિ નાશ શક્ય જ નથી. સર્વદા એ અવિનાશી (અવ્યય) જ હોય. હવે જે હિંસા જ નથી તે અહિંસા ધર્મ પાળવાની વાત કરવાની જ કોને? • ૫ [३५०] मनोयोगविशेषस्य धंसो मरणमात्मनः ।
fસા, તન્વેન, તાય રિર્થસમાનત:
સાંખ્ય –બેશક આત્મા તે એકાન્ત નિત્ય છે. એની હિંસા તે શક્ય જ નથી પરંતુ જેને લેકમાં વ્યક્તિનું મૃત્યુ થયું કહેવાય છે. એ વ્યક્તિને જે ચરમ આત્મ મનઃ સંગ છે કે ચરમ ઈન્દ્રિય મનઃસંગ છે તેને જે નાશ (āસ) થઈ જાય છે. તે વંસ જ હિંસા. આ હિંસાને લેકે આત્માની હિંસા કહે છે. હિંસા કરનાર હિંસક કહેવાય છે. આમ આ કલ્પનામાં નથી તે આત્માની વસ્તુતઃ હિંસા થતી છતાં હિંસા પદાર્થ ઉપપન્ન થઈ જાય છે અને તેથી તેવી હિંસા ન કરવારૂપ અહિંસા ધર્મ પણ અમારા મતે ઘટી જાય છે.
ઉત્તર–આ વાત પણ બરાબર નથી. કેમકે તમે ચરમમનઃ સંગને જે ધ્વસ તેને હિંસા કહી પણ આ હિંસા તે બીજી સામગ્રીથી જ સિદ્ધ થાય છે. એટલે કે એ ચરમ મનઃસંગથી જ્ઞાન ઉત્પન્ન થવા છતાં તેને સંસ્કારોથી ભાવમાં સ્મરણ થતું નથી તેનું કારણ તે ઉધકને અભાવ છે અને એ મનઃસંગને જે ધ્વંસ થયે તે પણ
૧૦૫, હારિ. અષ્ટક : ૧૪-૧.
