________________
'૧૮૮
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
પ્ર.–પ્રમાણુ એ અર્થગ્રાહક જરૂરી બને છે. તે પ્રમાણ પ્રમાણલક્ષણોથી નિશ્ચિત થઈને જ અર્થગ્રાહક બને છે માટે પ્રમાણલક્ષણને ઉપગ તે છે જ ને?
ઉ.–અહીં અમે બે વિકલ્પ તમારી સામે મૂકીશું કે જે પ્રમાણલક્ષણથી નિશ્ચિત થયેલું જ પ્રમાણ અર્થગ્રાહક બનવામાં ઉપયેગી બને છે તે તે પ્રમાણલક્ષણ નિશ્ચિત છે કે અનિશ્ચિત ? અર્થાત્ તે પ્રમાણલક્ષણને નિશ્ચય થયેલ છે કે નહિ? જે “પ્રમાણ નિશ્ચય કરનાર પ્રમાણલક્ષણને પણ નિશ્ચય કરવાનું છે તે તે નિશ્ચય બીજા કોઈ પ્રમાણથી જ કરે પડશે. વળી તે બીજા કેઈ પ્રમાણને નિશ્ચય પણ વળી કોઈ ત્રીજા પ્રમાણથી કરે પડશે. આમ પ્રમાણલક્ષણને નિશ્ચય કરવામાં તે અનવસ્થા દેષ આવશે. અને જો તમે બીજો વિકલ્પ સ્વીકારીને એમ કહે કે, “નિશ્ચય કર્યા વિનાના જ પ્રમાણલક્ષણથી પ્રમાણને નિશ્ચય થાય છે અને તેથી જ તે નિશ્ચિત બનેલું પ્રમાણ અર્થગ્રહણમાં ઉપયોગી બને છે.” તે તે વાત તે બરાબર નથી. કેમકે જે અનિશ્ચિત પ્રમાણલક્ષણથી પ્રમાણ નિશ્ચિત થતું હોય તે અનિશ્ચિત એવા જ પ્રમાણથી અર્થગ્રહણ કેમ ન થઈ જાય? શા માટે પછી પ્રમાણને નિશ્ચિત કરવા માટે પ્રમાણલક્ષણની જરૂર રહે ? આમ જે અનિશ્ચિત પ્રમાણલક્ષણથી નિશ્ચિત થતું પ્રમાણ અર્થગ્રહણમાં ઉપયોગી બને તેમ કહે છે તે પછી પ્રમાણ લક્ષણની જરૂર જ શી છે? પ્રમાણુ લક્ષણ વિના જ અર્થ સિદ્ધિ ( સ્થિતિ = સિદ્ધિ) કેમ થઈ ન જાય ?
કેમકે (યત) આ વાત સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિજીએ
