________________
સ્વાધીનતા એ જ સુખ.
કઈ પણ પર વસ્તુના આધાર વિના આત્મામાં ઊઠતાં આનજમાં સંવેદનો એ જ સુખ.
આવું સુખ ઈન્દ્રિયજન્ય અનુકૂળતામાં મળી શકે ખરું?
કોઈ પણ ઈન્દ્રિયજન્ય સુખ પર વસ્તુના આધાર વિના સંભવી શકે નહીં. અને પર વસ્તુને કઈ પણ આધાર સદાકાળ ટકે નહીં. માટે એ આધાર દૂર થતાં સુખ અદશ્ય થાય અને આ રીતે અદશ્ય થતું પરાધીન સુખ પોતાની પાછળ દુઃખની વણઝાર મૂકતું જાય છે એ ભાગ્યે જ કેઈન અનુભવથી પર હશે.
આમ ઈન્દ્રિયજન્ય સુખ પરાધીન છે અને પરાધીન સુખ એટલે દુ:ખ. એટલું જ નહીં પરંતુ દુઃખની એક દૂરગામી પરમ્પરા.
સમગ્ર વિશ્વમાં એક આત્માનાં આનન્દ સંવેદને જ એવી ચીજ છે કે જેને પર વસ્તુના આધારની જરૂર નથી અને એટલે જ એ ચિરસ્થાયી છે અને પૂર્ણ વિકસિત અવસ્થામાં એ શાશ્વત બની રહે છે.
આ આનન્દસંવેદનાનો પ્રારમ્ભ એ જ આત્માના સુખને પ્રારમ્ભકાલ. અલબત્ત અહીં એ સુખાનુભવની માત્રા એટલી બધી અલ્પ હોય છે કે એની ગણતરી નહીંવત જ કરી શકાય. પરંતુ આ નાસ્તિત્વ અતિમૂલક હોય છે એટલે કાળક્રમે એનો વિકાસ થવાને જ.
આનન્દસંવેદનને આ પ્રારમ્ભ આત્માને શરમાવત કાળમાં અપુનર્બન્ધક દશાની પ્રાપ્તિ પછી જ થાય છે. ચરમાવર્ત લે સંસારમાં અનન્ત આવોંની મુસાફરી કર્યા પછી સુખાનુભ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવા માટે વધુમાં વધુ એક જ આવર્તની મુસાફરી બાકી રહી હોય તે. અને અપુનર્બન્ધક દશા એટલે અનેકાનેક વાર ગાઢ મેહનીયકર્મની ઉત્કૃષ્ટ કાળની કેદ ભોગવી ચૂકેલે આત્મા, જ્યાર
