________________
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
હોવા છતાં ત્યાં વૈરાગ્ય રૂપી કાર્યને એગ થતું નથી. આમ થવામાં ચારિત્ર મેહનીય કર્મને ઉદય જ કારણ છે. કહેવાને આશય એ છે કે ભવનર્ગુણદર્શનરૂપી કારણ હાજર છતાં ત્યાં વૈરાગ્યનું કાર્ય નિષ્પન્ન થતું નથી તેમાં તે સમ્યદૃષ્ટિ આત્માનો અયુગ્ર મેહનીય કર્મને ઉદય પ્રતિબંધક બની જાય છે.
કાર્યના બીજા બધા કારણો ભલે હાજર થાય પણ છતાં જે કોઈ પ્રતિબંધક આવીને ઉભો રહે તે બાકીના કારણે ભેગા મળીને પણ કાર્ય ઉત્પન્ન કરી શકે નહિ. (એટલે જ પ્રતિબંધકાભાવને પણ તૈયાયિક કાર્ય માત્ર પ્રતિ સાધારણ કારણ ગણે છે.) સમ્યગ્દષ્ટિ આત્માને ભવનૈણુણ્યનું દર્શન થાય પછી તે ભવ દ્વેષ અને વિષયમાં અપ્રવૃત્તિ પણ થવી જ જોઈએ. પરંતુ તેને તે વિષયમાં પ્રવૃત્તિ છે અને ભવનૈગુણ્યનું દર્શન છતાં ઉત્કટ ભવ વિરાગ (અનાસક્તિ) નથી. કેમકે ચારિત્ર્યમહનીય કર્મને જોરદાર ઉદય ભાવ ત્યાં બેઠો છે. [११४] दशाविशेष तत्रापि नचेदं नास्ति सर्वथा ।
स्वव्यापारहताऽऽसङगं तथा च स्तवभाषितम् ॥१२॥
પણ હા, જે સમ્યગ્દષ્ટિ આત્માઓ ૬ઠ્ઠી ગદષ્ટિની અવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે તેમનામાં તે ભવનૈગુણદર્શનથી ભવેચ્છાનાશ સ્વરૂપ વૈરાગ્ય (અનાસક્તિ) ઉત્પન્ન થઈ શકે છે. ભલે પછી તેઓ વિષયમાં પ્રવૃત્ત પણ હોય.
એટલે સમ્યગ્દર્શનની વિશિષ્ટ નિર્મળ અવસ્થામાં પણ વૈરાગ્ય સર્વથા ન હોય તેમ તે ન જ કહી શકાય. ત્યાં તે