________________
૧૨]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
‘પૂર્વ અનંતકાળમાં નિજ સ્વરૂપ સમજ્યા વિના દુઃખ પામ્યો એમ કહેતાં તેમાં ગર્ભિતપણે એમ આવ્યું કે અનંતકાળથી હું નિત્ય છું, પણ ગયા કાળમાં આત્માના સુખથી (મારાથી) અજાણ હતો, હવે સાચી સમજણ આપની કૃપાથી પામ્યો. પ્રથમ અનંત દુ:ખ પામીને અનંત કાળથી ટકી રહ્યો હતો, હવે આત્મભાનથી ટકી રહ્યો છું.
આત્મા અનંત કાળથી છે તે કઈ અવસ્થામાં ટક્યો ? અભાન વડે અનંત દુઃખને પામ્યો અને તે અનંત દુ:ખની અવસ્થામાં ટકયો. ‘‘અનંત’’શબ્દ, આત્મા બેહદ-અપાર આનંદસ્વરૂપ સ્વાભાવિક તત્ત્વ છે એમ સૂચવે છે. તે ભૂલીને, હે ગુરુ ! એ આનંદની અનંતી ઊંધાઈમાં હું અનાદિ કાળથી ટકયો હતો, આત્મા અનંત (બેહદતાવાળો) છે, માટે દુઃખનો રસ પણ અનંતો જ ભોગવે છે. કોઈ કહેશે કે અનંતકાળના દુઃખ ભેગાં કરીને અનંત દુઃખ થયાં હશે પણ તેમ નથી; એક એક ક્ષણમાં અનંત દુઃખની વેદના સહન કરી છે.’’
વર્તમાન આ કાળમાં, મોક્ષમાર્ગ બહુ લોપ; વિચારવા આત્માર્થીને, ભાષ્યો અત્ર અગોપ્ય. ૨
આ પંચમકાળમાં મોક્ષમાર્ગ દુર્લભ છે. જૈનોની ‘ગીતા’ કહેવાતા એવા તત્વાર્થ સૂત્રના પ્રારંભમાં જ એ બતાવ્યું છે કે, ‘સમ્યવર્ણનજ્ઞાન ચારિત્રાણિ મોક્ષ માર્ર:' અર્થાત્ સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન તથા સમ્યક્ચારિત્ર, આ ત્રણેયની એકતાનું નામ મોક્ષમાર્ગ છે. તે ત્રણેયની એકતાને રત્નત્રય પણ કહે છે. તે ત્રણેય એક પછી એક ક્રમશઃ
