________________
ગાથા-૧૨૩].
– [૩૫૭
મોક્ષ કહ્યો નિજ શુદ્ધતા, તે પામે તે પંથ; સમજાવ્યો સંક્ષેપમાં, સકલ માર્ગ નિર્ચન્થ. ૧૨૩ આત્માની પૂર્ણ શુદ્ધતા જ મોક્ષ છે. આત્માના આંશિક ગુણોની પર્યાયની શુદ્ધતાને મોક્ષમાર્ગ તથા આત્માના સંપૂર્ણ ગુણોની, સંપૂર્ણ શુદ્ધ પર્યાયને મોક્ષ કહેવાય છે. આત્માએ મોક્ષમાં જવાનું નથી, પરંતુ પોતાને મોક્ષ પર્યાય પ્રગટે એ જ ધ્યેય ધ્યાવવાનું છે. તથા મોક્ષ પર્યાયને પ્રગટ કરવાની રાહ જોવાથી પણ, મોક્ષ પર્યાય પ્રગટ થતી નથી. મોક્ષ પર્યાય જ નહિ પરંતુ કોઈ પણ પર્યાયના પરિણમનનો કર્તા આત્મા નથી. જ્યારે આત્મા પર્યાયનું કર્તાપણું છોડીને, પોતાને વ-પરનો જ્ઞાતા માને છે ત્યારે મોક્ષમાર્ગ અને મોક્ષ પણ પ્રગટ થાય છે. મોક્ષમાર્ગ સંપૂર્ણ જગતની સમજણપૂર્વક જ હોય છે. કારણ કે નવ તત્વને સમજ્યા વિના, મોક્ષમાર્ગ પ્રગટ થતો નથી.
જ્ઞાનીએ મોક્ષમાર્ગ સમજાવ્યો છે કારણ કે તેઓ મોક્ષમાર્ગના અનુભવી છે. આ કાળમાં જીવને ક્ષયોપશમજ્ઞાન તથા આયુષ્ય ઓછું હોવાથી સદ્ગુરુ મોક્ષમાર્ગને સંક્ષેપમાં સમજાવે છે. સંક્ષેપ અથવા વિસ્તારથી સમજાવેલા મોક્ષમાર્ગમાં કોઈ ભેદ હોતાં નથી. તેથી એમ પણ ન સમજવું જોઈએ કે મોક્ષમાર્ગને સંક્ષેપમાં સમજાવ્યો હોવાથી કોઈ પ્રયોજનભૂત વિષય છૂટી જતો હશે. શ્રોતાની તત્ત્વ સમજવાની રુચિ, જ્ઞાન ગ્રહણ કરી શકે એવી બુદ્ધિ તથા શિષ્યની પાત્રતાને લક્ષ્યમાં રાખીને જ્ઞાની ઉપદેશ આપે છે. મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકમાં પણ સંક્ષિપ્ત રુચિવાળા, મધ્યમ રુચિવાળા તથા વિસ્તાર રુચિવાળા શ્રોતા; એમ અનેક પ્રકારથી શ્રોતાના સ્વરૂપનું વર્ણન
કર્યું છે.
