________________
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
મોક્ષમાર્ગનું બીજું નામ નિર્પ્રન્થદશા છે. નિર્પ્રન્થદશા એટલે મોહના અભાવપૂર્વક આત્મામાં પ્રગટ થયેલી શુદ્ધિ. ચોથા ગુણસ્થાનથી ચૌદમાં ગુણસ્થાન સુધી મોક્ષમાર્ગ કહેવાય છે.
૩૫૮]
મિથ્યાત્વ સહિત આત્માને મોક્ષમાર્ગ પ્રગટ થઈ શકે નહિ, કારણ કે સંસારમાર્ગનું બીજુ નામ મોહ અથવા મિથ્યાત્વ છે. મોક્ષમાર્ગી જ્યારે નિર્વિકલ્પ દશાથી વિકલ્પાત્મક દશામાં આવે છે, ત્યારે પણ તેમની શ્રદ્ધામાં કોઈ અંતર પડતુ નથી. જેવી રીતે કોઈ વ્યક્તિ પોતાના ખિસ્સામાં કોઈ કિંમતી વસ્તુ લઈને જતો હોય, ત્યારે ખિસ્સાને હાથ લગાવીને વસ્તુ સુરક્ષિત છે કે નહિ તેની વારંવાર તપાસ કરે છે; તેવી રીતે જ્ઞાની પણ વિકલ્પાત્મક દશાથી નિર્વિકલ્પદશા પામીને અમૂલ્ય આત્માનો અનુભવ કરે છે. જેથી જ્ઞાનદશા સુરક્ષિત ટકી રહે છે.
સકલ મોક્ષમાર્ગ નિર્પ્રન્થ દશામય છે. ગ્રંથાધિરાજ સમયસારમાં મોહને ગ્રંથિ કહી છે. ગ્રંથિનો એક અર્થ ગાંઠ પણ થાય છે. જેવી રીતે શરીરમાં થયેલી ગાંઠ શરીરનું અંગ નથી, પરંતુ ૫૨ નિમિત્તથી ઉત્પન્ન થયેલો શરીરનો ક્ષણિક વિકાર છે. તેવી રીતે આત્મામાં અનાદિકાળથી પડેલી મોહગ્રંથિ આત્માનો સ્વભાવ નથી પરંતુ પરદ્રવ્યના નિમિત્તથી ઉત્પન્ન થતો આત્માનો ક્ષણિક વિકાર છે. જે આત્માએ મોહગ્રંથિને ભેદીને આત્મતત્ત્વનો નિર્વિકલ્પ અનુભવ કર્યો હોય, તેને નિર્પ્રન્થ મોક્ષમાર્ગ પ્રાપ્ત થાય છે. તે મોક્ષમાર્ગનું સ્વરૂપ સદ્ગુરુએ સંક્ષેપમાં સમજાવ્યું છે.
