________________
૩૪૨]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
પાળવાથી મોક્ષ પ્રાપ્ત થતો નથી. જ્યારે જ્ઞાની કહે છે વીતરાગ ધર્મથી મોક્ષ મળે છે. અનેક જ્ઞાનીએ અનેક ગ્રંથોમાં વીતરાગતાની અત્યંત મહિમા બતાવી છે. જન્મ ગમે તે કુળમાં અથવા જાતિમાં થયો હોય, પણ જો જીવ વીતરાગી દેવ-શાસ્ત્ર-ગુરુ પર અટલ શ્રદ્ધા રાખીને સ્વાનુભવ વડે વીતરાગ દશાની પ્રાપ્તિનો પુરુષાર્થ કરે, તો તે નિકટ કાળમાં મુક્તિ પામે છે.
જે આત્મા મોક્ષ સ્વરૂપે પોતાને પ્રતીત કરે છે, તે આત્મા મોક્ષ પણ પામે છે કારણ કે મોક્ષની પ્રતીતિ થયા વિના સમ્યગ્દર્શન થતું નથી તથા સમ્યગ્દર્શન વિના આત્માનો મોક્ષ થતો નથી. તેથી સમ્યગ્દર્શનનું લક્ષણ બતાવતા તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં કહ્યું છે કે “તાર્થ શ્રદ્ધા સચિનનું ત્યાં પણ સાતેય તત્ત્વોની શ્રદ્ધાને સમ્યગ્દર્શન કહ્યું છે. આત્મા મોક્ષસ્વરૂપી હોવા છતાં, સંસાર અવસ્થાનું અસ્તિત્વ જ નથી; એમ ન માની લેવું જોઈએ. કારણ કે જ્ઞાનીને પોતાની ભૂમિકાનુસારશુદ્ધિ તથા અશુદ્ધિનું જ્ઞાન હોય છે. આત્મા અનંતજ્ઞાની તથા અનંતદર્શી છે. સ્વભાવ દૃષ્ટિએ જ્ઞાન અને દર્શન વગેરે ગુણોમાં અનંતતા નિત્ય છે પરંતુ પર્યાય દૃષ્ટિએ જ્ઞાનાવરણીય તથા દર્શનાવરણીય કર્મોનો અભાવ થવાથી પર્યાયમાં પણ કેવળજ્ઞાન એટલે અનંતજ્ઞાન તથા કેવળદર્શન એટલે અનંતદર્શન પ્રગટે છે. અનંતજ્ઞાન તથા અનંતદર્શન કહીને, આત્માના અનુજીવી ગુણોને તથા અવ્યાબાધ સ્વરૂપ કહીને આત્માના પ્રતિજીવી ગુણોને બતાવ્યાં છે. આઠ પ્રકારના કર્મોમાંથી ચાર ઘાતિકર્મોના અભાવના નિમિત્તથી અનુજીવી ગુણની શુદ્ધ પર્યાય તથા અઘાતિકર્મોના અભાવના