________________
ગાથા- ૧૧૫]
[૩૩૯
આત્મબોધ વડે ટાળી શકાય છે; અને અનાદિ કાળનો વિભાવ સાચું જ્ઞાન થતાં જ દૂર થાય છે. સામાન્ય જે પોતાનો સળંગ જ્ઞાન-દર્શનમય એકાકાર સ્વભાવ છે તેને છોડીને-ભૂલીને જીવે દેહાદિ નિમિત્તનો પોતામાં આરોપ કર્યો છે, રાગાદિ, દેહાદિ તથા પુણ્ય વગેરે મારાં છે એ રીતે કર્મભાવ-વિભાવમાં પોતાપણાની માન્યતાથી જીવ મિથ્યાત્વભાવ ચાલુ રાખે છે. આત્મજ્ઞાન થતાં (જેમ જાગૃત થતાં સ્વપ્ન ચાલ્યું જાય છે, દીપકનો પ્રકાશ થતાં અંધકાર ટળે છે તેમ) તે ભૂલ ટળી જાય છે, અહીં ‘‘વિભાવ’’ શબ્દથી મુખ્યપણે દર્શનમોહનો નાશ કહ્યો છે, અને ગોણમાં ચારિત્રમોહનો નાશ કહ્યો છે. પોતાનો દોષ કર્મપ્રકૃતિ ઉપર નહિ ઢોળતાં પોતાથી ટાળવા આ ગાથામાં કહ્યું છે. પોતે પોતાના સ્વરૂપને અન્યથા માન્યું છે, તે ભૂલ પોતે કરી છે, નહિ કે તે ભૂલ કર્મ પ્રકૃતિ કરાવે છે.’’
.
છૂટે દેહાધ્યાસ તો, નહિ કર્તા તું કર્મ; નહિ ભોક્તા તું તેહનો, એ જ ધર્મનો મર્મ. ૧૧૫
અજ્ઞાનદશામાં જીવ કર્મનો કર્તા તથા ભોક્તા છે. પરંતુ જ્ઞાનીને કર્તૃત્વબુદ્ધિ તથા ભોક્તૃત્વબુદ્ધિનો અભાવ થયો હોવાથી જ્ઞાની કર્મના કર્તા તથા ભોક્તા નથી. તેથી દેહથી એકત્વબુદ્ધિ છોડીને આત્માના અનુભવીને કર્તૃત્વભાવ નહિ હોવાથી, ભોક્તત્વભાવનો પણ અભાવ છે. જ્યાં કર્તૃત્વબુદ્ધિ ન હોય, ત્યાં ભોક્તત્વબુદ્ધિ પણ હોતી નથી. આચાર્ય કુંદકુંદદેવને સમયસાર વગેરે ગ્રંથ લેખનકાર્યનું, કૃપાળુદેવને આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્રના લેખનકાર્યનું તથા શ્રી કાનજીસ્વામીને સમયસાર
