________________
૩૦૮]
આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન કર્મ મોહનીય ભેદ બે, દન ચારિત્ર નામ; હણે બોધ વીતરાગતા, અચૂક ઉપાય આમ. ૧૦૩ દ્રવ્યકર્મના આઠ ભેદમાંથી મોહનીયકર્મને બે પ્રકારના કહ્યા છે. (૧) દર્શન મોહનીય તથા (૨) ચારિત્ર મોહનીય. અહીં દર્શન મોહનીય કર્મ, આત્માના દર્શન ગુણનો ઘાત નહિ પરંતુ શ્રદ્ધા ગુણની શુદ્ધ પર્યાયના ઘાતમાં નિમિત્ત કહેવાય છે તથા ચારિત્રમોહનીયકર્મ આત્માના ચારિત્રગુણની શુદ્ધ પર્યાયનો ઘાત થવામાં નિમિત્ત કહેવાય છે. મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ માટે માત્ર મોહનીય કર્મને તથા મોક્ષ પ્રાપ્તિ માટે આઠેય કર્મોને નિમિત્તરૂપે બાધક કહેવામાં આવે છે.
ગુણસ્થાનની દૃષ્ટિએ વિચાર કરતા એકથી બાર ગુણસ્થાન મોહની મુખ્યતાથી કહ્યાં છે. પહેલા ગુણસ્થાનનું નામ મિથ્યાત્વ છે તથા બારમા ગુણસ્થાનનું નામ ક્ષીણમોહ છે. આમ, પહેલું ગુણસ્થાન દર્શનમોહનીય તથા બારમું ગુણસ્થાન ચારિત્રમોહનીયની મુખ્યતાથી વિભાજિત થયેલ છે. દર્શનમોહનીયનો અભાવ એક સમયમાં થાય છે જ્યારે ચારિત્રમોહનીય કર્મનો અભાવ ક્રમે-કમે થાય છે.
દર્શન મોહના ઉદયથી જીવને અતત્વ શ્રદ્ધાન થાય છે તથા ચારિત્ર મોહના ઉદયથી રાગ-દ્વેષ થાય છે. આમ, મોહ-રાગ-દ્વેષરૂપી વિકારી ભાવોનું નિમિત્ત કારણ, મોહનીયકર્મનો ઉદય સમજવો. બોધ એટલે આત્મજ્ઞાન. જ્યારે આત્મજ્ઞાન થાય ત્યારે, દર્શન મોહનીયકર્મનો ઉપશમ વા ક્ષય વા ક્ષયોપશમ અંતરંગ નિમિત્ત કહેવાય છે તથા જ્યારે વીતરાગતા પ્રગટ થાય ત્યારે, ચારિત્રમોહનીય કર્મના ઉદયનો
