________________
ગાથા-૧૦૨]
– [૩૦૭
પરંતુ ખરેખર એમ હોતું નથી. કારણ કે આત્માની અશુદ્ધિમાં સહાયક ન હોય તો, તેને કર્મ નામ પણ મળતું નથી. તેથી સાર એમ સમજવો કે, જે આત્માના અનુજીવી ગુણોની પર્યાયની અશુદ્ધિનો ઘાત થવામાં નિમિત બને, તેને ઘાતકર્મ કહેવાય તથા જે કર્મ આત્માના પ્રતિજીવી ગુણોની શુદ્ધ પર્યાયનો ઘાત થવામાં નિમિત બને, તેને અથાતિકર્મ કહેવાય. અહીં એમ સમજવું કે કોઈ પણ કર્મ આત્માના ગુણોનો ઘાત કરતા નથી તથા કરી શકતા પણ નથી. જ્યારે જીવ પોતાના પુરુષાર્થની કમજોરીથી અશુદ્ધ પર્યાયરૂપે પરિણમન કરે છે, ત્યારે દ્રવ્યકર્મના ઉદયને નિમિત્ત કારણ કહેવામાં આવે છે.
ઘાતિકર્મમાં જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મોહનીય તથા અંતરાય એમ ચાર પ્રકાર હોય છે તથા અઘાતિકર્મમાં વેદનીય, આયુ, નામ તથા ગોત્ર એમ ચાર ભેદ કહ્યા છે. આઠ કર્મોમાં એક માત્ર મોહનીય સમસ્ત કર્મબંધનનું મૂળ છે. કર્મક્ષયની વિધિમાં મોહનીય કર્મનો ક્ષય સર્વ પ્રથમ થાય છે. મોહનીય કર્મને રાજા તથા મોહનીય સિવાયના બાકીના સાત કર્મોને પ્રજા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. મોહનીયકર્મ સિવાયના બધા કર્મોનો ઉદય હોય તો પણ, આત્મજ્ઞાન થઈ શકે છે પરંતુ મિથ્યાત્વ તથા અનંતાનુબંધી કષાય એમ મોહનીય કર્મના ઉદય કાળે મોક્ષમાર્ગ હોતો જ નથી. તેથી મોક્ષમાર્ગ ઈચ્છક જીવે સર્વપ્રથમ મોહનીય કર્મના અભાવનો પુરુષાર્થ કરવો જોઈએ. કૃપાળુદેવ પોતાનો ભાવ વ્યક્ત કરતાં કહે છે કે “મોહનીયકર્મનો ક્ષય કેવી રીતે થાય તેની કળા અહીં બતાવીશ.”
