________________
ગાથા-૧૦૦] –
–
– [૩૦૧
બંધનનું કારણ કષાયભાવ છે, તેથી કષાયનો અભાવ થતા બંધનનો પણ અભાવ થાય છે. તેથી જિનેન્દ્ર ભગવાનનું પ્રથમ લક્ષણ વીતરાગતા કહ્યું છે. પૂર્ણ વીતરાગતા પ્રગટ થતાં કર્મબંધન પણ ટળી જાય છે. આત્મા પૂર્વે બાંધેલા કર્મોનો પણ નિકટકાળમાં ક્ષય કરીને મોક્ષ પામે છે. આંશિક વીતરાગતા પ્રગટ થતાં આત્મા મોક્ષમાર્ગ પામે છે. મોક્ષમાર્ગ પામીને કાળાંતરે મોક્ષ પણ પામે છે. મોક્ષમાર્ગ સરળ તથા સહજ છે. પરંતુ મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ માટે પોતે નિરંતર જાગૃત રહેવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. જીવની જેટલી જાગૃતિ વધુ તેટલા મોક્ષમાર્ગ નિકટ છે, એમ સમજવું જોઈએ. મોક્ષમાર્ગ મળતાં ભવનો અંત પણ થાય છે. જેને સંસાર પરિભ્રમણનો થાક લાગ્યો નથી, તેને મોક્ષમાર્ગ પણ મળતો નથી. સંસારદુઃખથી થાકેલા જીવોને મોક્ષમાર્ગ સમજાય છે. નવ તત્ત્વોને સમજવા એ જ મોક્ષમાર્ગ છે. અજ્ઞાનીજી કોઈ શાસ્ત્ર અથવા ગુરુ દ્વારા નવતત્ત્વોના નામ જાણીને પોતાને પરથી ભિન્ન બતાવે છે પરંતુ અંતરંગમાં ભેદજ્ઞાન નહિ હોવાથી સમ્યગ્દર્શન એટલે મોક્ષપંથ પામતો નથી, તેથી તેના ભવચક્રનો અંત પણ થતો નથી.
રાગ દ્વેષ અજ્ઞાન એ, મુખ્ય કર્મની ગ્રંથ; થાય નિવૃત્તિ જેહથી, તે જ મોક્ષનો પંથ. ૧૦૦ કર્મબંધન તથા સંસાર પરિભ્રમણનું મૂળ કારણ રાગ-દ્વેષ તથા અજ્ઞાન છે. રાગ-દ્વેષ એ આત્માના ચારિત્રગુણની વિકારી પર્યાય છે. અનંતાનુબંધી કષાય ચોકડી વગેરે કુલ ૨૫ કષાય આત્માનો
