________________
૨૮૮]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
જેમ લેપાઈ રહ્યો છે. જો કે ગાંડો માણસ સાજો થઈ શકે છે પરંતુ સાજો માણસ ગાંડપણ કરે અથવા ગાંડો માણસ પોતાનું ગાંડપણ ન સ્વીકારે, તો ક્યારેય સાજો થતો નથી. તેવી રીતે અજ્ઞાની તેના અજ્ઞાન ભાવને દૂર કરીને જ્ઞાની થઈ શકે છે પરંતુ શાસ્ત્રના માધ્યમથી આત્મા તથા જગતના સ્વરૂપને જાણનારો અજ્ઞાની, જાણતો થકો પરપદાર્થમાં જોડાણ કરે અથવા પોતાના અજ્ઞાનનો સ્વીકાર જ ન કરે તો તે જ્ઞાની થઈ શકતો નથી. શિષ્ય પોતે નિર્ણય લઈ શકતો નથી, તેનું જ્ઞાન તેને હોવાથી વિવેક તો જાગૃત છે પરંતુ અજ્ઞાનને સ્વીકારવા માત્રનો વિવેક સાધકનું સાધ્ય નથી. જ્યારે સાધક સત્યને જાણે, ત્યારે જ ખરો વિવેક જાગ્યો; એમ કહેવાય. જે લોકો એમ માને છે કે, બધા ધર્મ સાચા છે; તેવા લોકો કરતાં અહીં શિષ્યની દશા ઘણી ઉત્કૃષ્ટ છે કારણ કે તેને એટલો નિર્ણય તો થયો છે કે બધાં દર્શન સાચા હોતા નથી. કારણ કે રાગ તથા વીતરાગ બંને વિરોધીભાવ ધર્મ કે ધર્મનું કારણ પણ હોઈ શકે નહિ. તેથી સત્ય ધર્મનો નિર્ણય આજે ન થાય તો હતાશ કે નિરાશ ન થવું જોઈએ. સત્યની શોધ ચાલુ રાખનારને, એક દિવસ સત્ય હાથમાં આવ્યા વિના રહેતું નથી. જે માણસ ચાલતો જ નથી, તેના માટે એક મીટ૨ અંતર પણ દૂર છે પણ જે પોતાના કદમ આગળ વધાવી રહ્યો છે, તેના માટે હજારો કિલોમીટરની દૂરી પણ નિકટ છે, તેવી રીતે જેને સત્યની શોધ માટે પ્રયત્ન પ્રારંભ કર્યો જ ન હોય, તેના માટે સત્ય ખુબ જ દૂર છે અથવા અસત્ય જ સત્ય છે પરંતુ પુરુષાર્થી જીવ નિશ્ચિતરૂપે સત્યને પામશે કારણ કે તેનો પુરુષાર્થ પ્રારંભ થઈ ચૂક્યો છે.
