________________
ગાથા-૯૩]
–
— [૨૮૭
અથવા મત દર્શન ઘણાં, કહે ઉપાય અનેક; તેમાં મત સાચો કયો, બને ન એક વિવેક. ૯૩
આ જગતમાં અનેક મત તથા દર્શન છે. તેઓ જુદા જુદા પ્રકારે મોક્ષનો ઉપાય બતાવે છે. તેમાના ક્યા મતને સાચો માનવો તેનો નિશ્ચય થઈ શકતો નથી, તેથી સદ્ગુરુ પાસેથી શિષ્ય પોતાની શંકાનું સમાધાન ઈચ્છે છે. મહદંશે લોકો તેને જ સાચો મત કહે છે, જેને પોતે પાળતો હોય અથવા તેના પરિવારમાં જે મત સાચો મનાતો હોય. જેનદર્શન જ સત્ય છે એમ કહેવા માત્રથી, તેના સત્યની સિદ્ધિ થઈ શકતી નથી. તેથી કોને સત્ય દર્શન માનવું એવો શિષ્યનો પ્રશ્ન છે. આ જગતમાં, વર્તમાનમાં મત તથા દર્શનના ભેદ અનેક છે. પ્રત્યેક દર્શનમાં પેટા ભેદ પણ પુષ્કળ છે તથા દરેક પેટા દર્શનના ગુરુ પણ અનેક છે અને તે ગુરુના ઉપદેશમાં પણ ખૂબ જ વિસ્તાર હોવાથી ક્યા ગુરુને તથા ક્યા ઉપદેશને સત્ય માનવો જોઈએ? દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ તથા ભાવની અપેક્ષાએ જુદા જુદા પ્રકારની ઉપદેશ શૈલી હોય છે. તેથી શિષ્યને પોતાના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ તથા ભાવને અનુરૂપ શૈલીથી સત્ય સમજવાની જિજ્ઞાસા છે. શિષ્યને સત્ય દર્શનનો નિર્ણય થયો નથી, તે શિષ્યની કમજોરી છે પણ દરેક મતને સમજ્યા વિના સત્ય માની લેવા પણ તૈયાર નથી, તેથી સત્યની શોધ કરવાનો અભિલાષી છે; તે શિષ્યની મહાનતા છે. સત્યને ન જાણવું, એમાં જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ઉદય નિમિત્ત છે તથા સત્ય જાણવાની જિજ્ઞાસા જ ન થાય, તેમાં મોહનીય કર્મનો ઉદય નિમિત્ત છે. જ્ઞાનીએ મોહના ઉદયને સંસાર પરિભ્રમણનું નિમિત્ત કારણ કહ્યું છે. કુગુરુ, કુદેવ, કુધર્મ તથા કુશાસ્ત્રમાં સત્ય સ્વરૂપની કલ્પના કરી જીવ ગાંડાની