________________
ગાથા-૯૨].
[૨૮૫
સુખભોગ ભોગવે. કોઈ એમ માને છે કે, મોક્ષમાં સ્વતંત્ર સ્વસત્તા નથી, એક અદ્વૈત જ છે, તેથી સમયે સમયે અનંત આનંદનો ભોગવટો નથી; કારણ કે અનુભવવું અને અનુભવનાર એ બે ભેદથી તો Àત થઈ જાય છે, માટે ત્યાં ભોગવવાપણું કંઈ નથી, એમ માનનાર માર્થીના મતનું નિરાકરણ નિજ અનંત સુખભોગ ભોગવે છે એમ જણાવી અહીં કહ્યું છે.”
હોય કદાપિ મોક્ષપદ, નહિ અવિરોધ ઉપાય; - કર્મો કાળ અનાદિના, શાથી છેદ્યાં જાય? ૯૨
શિષ્ય પહેલા મોક્ષની સત્તાનો સ્વીકાર પણ કરતો ન હતો. પરંતુ હવે સરુના સમજાવવાથી તથા પોતાની યુક્તિના અવલંબનથી મોક્ષને સંભવ માને છે. તે કહે છે કે, મોક્ષ હોય પણ મોક્ષનો માર્ગ હોતો નથી. નાસ્તિરૂપે શંકા કરીને તે મોક્ષના માર્ગ વિશે સમાધાન ઈચ્છે છે. શિષ્ય કહે છે કે મોક્ષનો અવિરોધ ઉપાય હોતો નથી, કારણ કે અનાદિકાળથી બાંધેલા કર્મોને કેવી રીતે દૂર કરી શકાય? આત્માએ અનાદિકાળથી બંધાયેલા કર્મોને ભોગવવા પડે છે; તેને સંપૂર્ણ રીતે દૂર કર્યા વિના મુક્તિ મળતી નથી; તો તેને કેવી રીતે દૂર કરી શકાય? ખરેખર પૂર્વે બાંધેલા કર્મ ઉદય પામીને અથવા નિર્જરાના માધ્યમથી આત્મામાંથી દૂર થાય છે. જીવને અનુકૂળતા તથા પ્રતિકૂળતા કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થાય છે, પરંતુ મોક્ષ કે મોક્ષમાર્ગ કર્મના ઉદયથી નહિ પણ કર્મોદયના અભાવથી પ્રગટ થાય છે. અજ્ઞાની જીવને અનાદિકાળથી આજ સુધી, એક સમય
