________________
ગાથા-૯૧]
[૨૮૩
છે. રાગાદિ વિકારી ભાવકર્મ, જ્ઞાનાવરણાદિ દ્રવ્યકર્મ તથા શરીરાદિ નોકર્મનો સર્વથા અભાવ થયો હોવાથી, સર્વ સિદ્ધ પરમાત્મા પર્યાય દૃષ્ટિએ પણ સમાન છે. મુનિનો, મુનિદશાથી સીધો મોક્ષ થતો નથી. મુનિદશાથી અરિહંત તથા અરિહંત અવસ્થાથી જ મોક્ષ થાય છે. તમે સિદ્ધક્ષેત્ર ૫૨ વાંચ્યું હશે કે આ ભૂમિથી આટલા કરોડ મુનિ મોક્ષે ગયા છે. તેનો અર્થ પણ એમ જ સમજવો જોઈએ કે મુનિ મોક્ષમાં જતાં નથી પણ અરિહંત મોક્ષ પામે છે. સામાન્ય કેવળીની મુખ્યતાથી ‘મુનિ’ શબ્દનો પ્રયોગ કરવામાં આવે છે જ્યારે આત્મા સિદ્ધ દશા પામે છે, ત્યારે શરીર અહીં જ છોડી દે છે અને સિદ્ધશિલા પર લોકના અગ્રભાગ પર બિરાજમાન થાય છે. સિદ્ધક્ષેત્રનું મહત્વ એટલા માટે પણ છે કે આપણે જ્યારે એ ક્ષેત્ર પર ઊભા હોઈએ, ત્યારે તે ક્ષેત્રની બિલકુલ ઉપર મુક્ત પામેલા સિદ્ધ પરમાત્મા આજે પણ છે, તે અનુમાન દ્વારા વિચાર કરતાં સમજી શકાય છે. ગિરનાર પર્વતના લોકાગ્ર ભાગ પર આજે પણ નેમિનાથ ભગવાન સ્થિત છે. આત્મા સિદ્ધ દશા પામે ત્યારે ઉર્ધ્વગમન કરે છે. આત્મા એક સમયમાં સાત રાજુ ગમન કરીને લોકાગ્રે બિરાજમાન થાય છે, તે પણ કર્મોદયના નિમિત્ત વિના! મોક્ષ થાય ત્યારે આડું ગમન કે ત્રાસું ગમન તો થતું જ નથી તથા મોક્ષદશા પામ્યા પછી ગમન પણ થતું નથી. તેથી દરેક સિદ્ધક્ષેત્રના લોકાગ્ર ભાગ પર મુક્ત થયેલા આત્મા આજે પણ બિરાજે છે તથા અનંત કાળ સુધી બિરાજમાન રહેશે.
મોક્ષને શાશ્વત પદ પણ કહેવાય છે, કારણ કે તે એકવાર પ્રગટ થયા પછી કયારેય પણ છૂટે નહિ તેવું શાશ્વત પદ છે. મોક્ષે જઈ શકાય છે પણ ત્યાંથી ફરી આ સંસારચક્રમાં પાછા આવી શકાતું
