________________
૨૮૨)
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
મોક્ષસ્વભાવ પ્રગટ થાય છે. દેહમાં એકક્ષેત્રે જ્ઞાનનો વ્યાપાર અને તે જ્ઞાનની ક્ષણે-ક્ષણે થતી અવસ્થા અને તે જ ક્ષણે, તે જ ક્ષેત્રે પૂર્વ કર્મથી શુભાશુભ અવસ્થાની પ્રગટદશા ઊપજે છે. તે રાગ, હર્ષ, શોક આદિ મલિને પરિણામ પ્રકૃતિનો પાવિકભાવ છે, તેમાં જે પ્રીતિથી અકટવું થાય છે તે ભૂલ છે, માટે તે ભૂલ ટાળી શુભાશુભ રાગથી ભિન્ન જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા જીવ રહે તો તે સહેજે નિવૃત્ત થાય છે. ભૂલરૂપ દશા આ જીવે કરી છે તે ભૂલ નિર્મળ જ્ઞાતાપણે ટાળ, તો તારું સ્વરૂપ મોક્ષસ્વરૂપ જ છે. જ્ઞાતાપણામાં ટકી રહેવારૂપ પુરુષાર્થથી પ્રગટ મોક્ષદશા-પૂર્ણ પવિત્રતા થઈ શકે છે. યથાર્થ અભિપ્રાય બંધાઈ ગયો કે શુભાશુભ પાધિક કાર્ય ભલાં નથી, એ મારો સ્વભાવ નથી. એમ પોતાની પૂર્ણ શુદ્ધતાને જાણવાથી અને માનવાથી, અબંધપરિણામે બંધ-અવસ્થા ટળે છે અને નિરુપાધિકતા પ્રગટે છે.”
દેહાદિક સંયોગનો, આત્યંતિક વિયોગ; સિદ્ધ મોક્ષ શાશ્વતપદે, નિજ અનંત સુખ ભોગ. ૯૧
આ ગાથામાં લોકાગ્રે સ્થિત સિદ્ધ ભગવાનનું બાહ્ય તથા આંતરિક સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કર્યું છે. બાહ્યમાં શરીર રહિત અશરીરી દશાને પ્રાપ્ત થયેલા સિદ્ધ ભગવાન સંપૂર્ણ કર્મોથી મુક્ત હોય છે. સિદ્ધ ભગવાન જે આકાશ પ્રદેશ પર બિરાજમાન હોય છે, તે પ્રદેશ પર છએ દ્રવ્યનો સંયોગ હોવા છતાં, અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ સંયોગોના ભેદથી પાર થઈ ગયા છે. જ્યાં સુધી કર્મનો ઉદય હોય ત્યાં સુધી આત્માને મળતા સંયોગોમાં અનુકૂળતા તથા પ્રતિકૂળતાના ભેદ પડે