________________
૨૩૮].
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
હોય ને ચેતનપ્રેરણા, કોણ ગ્રહે તો કર્મ? જડ સ્વભાવ નહિ પ્રેરણા, જુવો વિચારી ધર્મ. ૭૪
કર્મબંધનનો કર્તા આત્મા છે, તેને સિદ્ધ કરતા સદ્ગુરુ કહે છે કે જો આત્મામાં રાગાદિ વિકારીભાવોની ઉત્પત્તિ જ ન થાય તો કર્મબંધન પણ થતું નથી, તેથી આત્મા કર્મનો કર્તા છે. આત્મા અરૂપી હોવા છતાં રૂપી કર્મનો આત્મા સાથે બંધ થાય છે. જેવી રીતે અરૂપી આત્મા રૂપી દ્રવ્યોને પણ જાણે છે, તેવી રીતે રૂપી કર્મનો અરૂપી આત્મા સાથે બંધ થવામાં કોઈ વિરોધ ઉત્પન્ન થતો નથી.
જેવી રીતે કોઈ વ્યક્તિ પોતાના ચહેરા પર તેલ લગાવીને રસ્તા પર ચાલતો હોય ત્યારે રસ્તા પર ઉડતા રજકણોમાંથી અમુક રજકણો તેના ચહેરા પર ચોંટી જાય છે. ત્યાં રજકણનું ચોંટવાનું મૂળકારણ રજકણોની ક્રિયાવતી શક્તિ જ છે; પરંતુ તેલના નિમિત્ત વિના તેઓ ચેહરા પર ચોંટતા નથી. આમ, તેલથી પ્રેરાઈને રજકણ ચહેરા પર ચોંટે છે. તેવી રીતે આત્મા રાગાદિ વિકારભાવોને ભાવે છે, ત્યારે લોકાકાશમાં વ્યાપ્ત કાર્મણવર્ગણામાંથી અમુક કાર્મણવર્ગણા આત્મા સાથે એકક્ષેત્રાવગાહ બંધ પામે છે. ત્યાં કર્મબંધનનું મૂળ કારણ કાર્મણવર્ગણાની ક્રિયાવતી તથા કર્મરૂપ પરિણમિત થવાની શક્તિ જ છે; પરંતુ રાગાદિ વિકારી ભાવોના નિમિત્ત વિના કાર્મણવર્ગણા કર્મરૂપે પરિણમતી નથી. આમ આત્માના રાગાદિભાવોથી પ્રેરાઈને કાર્મણવર્ગણા કર્મરૂપે પરિણમે છે. ચેતનની પ્રેરણાથી કર્મબંધન થાય છે; તેથી કર્મબંધનનો કર્તા તથા ભોક્તા આત્મા જ છે. જો કે પ્રેરણા આપનાર રાગાદિ વિકારીભાવોના અભાવમાં કર્મબંધન થતું નથી.
