________________
ગાથા-૭૩]
– [૨૩૭
કોઈ વાત પણ કરતું નથી. આમ કાર્યકર્તા સાથે જ કાર્ય સંબંધી ચર્ચા કરવામાં આવે છે. તેવી રીતે કર્મબંધનરૂપી કાર્યનો કર્તા આત્મા છે, તેથી આત્માને કર્મબંધનથી રહિત થવાનો ઉપદેશ આપવામાં આવે છે. જો આત્માને કર્મનો કર્તા ન માનવામાં આવે તો કર્મબંધનથી છૂટવાનો કોઈ માર્ગ રહેતો નથી.
શિષ્ય એકાંતથી આત્માને કર્મબંધનનો કર્તા માને છે. તે કહે છે કે આત્મા અજ્ઞાનદશામાં કર્મનો કર્યા હોય તો આત્માને જ્ઞાન દશામાં પણ કર્મનો કર્તા કહો તથા જો આત્મા જ્ઞાનદશામાં કર્મનો કર્તા ન હોય તો આત્માને અજ્ઞાનદશામાં પણ કર્મનો કર્તા ન કહો. જેમ કોઈ વ્યક્તિ એમ પૂછે કે, તમે મને આવતીકાલે મળી શકશો? અને જો તમે એમ જવાબ આપો કે હું સમયનો અભાવ હશે તો મળી શકીશ નહિ પરંતુ સમયનો સદ્ભાવ હશે તો મળીશ. ત્યારે તે વ્યક્તિ કહેશે કે સીધી-સીધી વાત કરો કે તમે મને મળશો કે નહિ? તે વ્યક્તિ તમારી ભેદવિવક્ષામાં પડવા માંગતો નથી. તેવી રીતે શિષ્ય એ વાત સાંભળવા માંગતો નથી કે સમ્યજ્ઞાનના અભાવમાં આત્મા કર્મનો કર્તા છે તથા સમ્યજ્ઞાનના સદ્ભાવમાં આત્મા કર્મનો કર્તા નથી. તે તો એમ જ કહે છે કે, આત્મા કર્મનો કર્તા નથી; અથવા જો આત્મા કર્મનો કર્તા હોય તો અનંતકાળ સુધી પણ અજ્ઞાનદશામાં કર્મબંધન થશે. શિષ્ય આત્માને ત્રિકાળ કર્મબંધનનો કર્તા અથવા અકર્તા માનવા તૈયાર થયો છે. પરંતુ નય વિવેક્ષાથી તેનો સ્વીકાર કરવા માટે હજુ તૈયાર થયો નથી. તેવો ભાવ આ પદના માધ્યમથી પ્રગટ થાય છે.
