________________
ગાથા-૬૯].
[૨૨૭
પોતાના ક્ષણિકપણાનો અનુભવ તો અનાદિકાળથી થઈ રહ્યો છે પણ પોતાને દ્રવ્ય સ્વભાવથી પોતાના ત્રિકાળીપણાનો વિચાર પણ કર્યો નથી તેથી આત્મા નિત્ય છે એમ સિદ્ધ થાય છે. • પૂ. ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ કરેલ પ્રસ્તુત ગાથા સંબંધી
ભાવોદ્ધાટનના અંશો આ પ્રમાણે છે.
“વળી અમુક પદાર્થ ક્ષણિક છે એમ જે જાણે છે, જાણીને ક્ષણિકપણું કહે છે તે ક્ષણિક હોય નહિ. બોલવામાં તો વાણી છે; વાણી પણ બદલાય છે. વાણી ઈચ્છા વગેરે બદલાતી બધી અવસ્થાને સળંગ જાણનારતો નિત્ય છે. વાણી દ્વારા કહેનારી વાણીને જાણનાર છે. તે શિક હોય નહિ કેમ કે પ્રથમ ક્ષણે અનુભવ થયો, તે અનુભવ બીજી ક્ષણે કહી શકાય છે. તે બીજી ક્ષણે પોતે જાણતા ન હોય તો કયાંથી કો? માટે સળંગ નિત્યના અનુભવથી પણ આત્માની નિત્યતાનો તું વિચાર કર. અહીં વ્યવહારભાષા સમજનારને સહેલું પડે તે માટે કહી છે. બોલનારો આત્મા નથી એ વાત અહીં સિદ્ધ નથી કરવી, બોલવા વખતે ભાષાના અનંત પરમાણુંઓ જે સ્વતંત્ર રજકણો છે. તેની ક્રિયા ચેતનને આધીન નથી, પણ વ્યવહારથી-ઉપચારથી કહેવાય છે, “હું વાત કહું છું. જે સ્થાને જે ન્યાયનો હેતુ હોય તે કહેવાય. સર્વજ્ઞ ભગવાનની વાણીનું બહુમાન ઘર્માત્મા કરે તેથી કાંઈ વાણીના પરમાણુંઓને પરિણાવવા તે ચેતનનું કાર્ય થઈ જતું નથી. અહીંતો ભાષા-વચનના ક્ષણે ક્ષણે થતા વ્યાપારને સળંગ જાણનારો કેવલ ક્ષણિક નથી, નિત્ય છે, એમ બતાવ્યું છે. પ્રથમની અવસ્થા પલટી અને નાશ થઈ, ભૂતકાળરૂપ થઈ પણ તેની સ્મૃતિરૂપે
